100 dagen Merz: ‘Er valt nog veel te leren’
Interview met politicoloog Karl-Rudolf Korte

Slechts 29 procent van de Duitsers is tevreden met Merz’ werk als kanselier, blijkt uit een peiling van onderzoeksbureau Forsa. Dat is de slechtste score sinds zijn aantreden begin mei, en ook toen was hij al impopulair. De ARD-peiling Deutschlandtrend van vorige week laat soortgelijke cijfers zien. De ondervraagden vinden dat Merz niet goed communiceert en dat hij een slechte crisismanager is. Tegelijkertijd stijgt de uiterst rechtse AfD in de peilingen. In de Forsa-peiling is ze met 26 procent zelfs de grootste partij. Merz’ CDU/CSU scoort juist slechter dan bij de verkiezingen in februari, en toen hadden de christendemocraten met 28,5 procent ook al geen beste uitslag. 

Merz’ kanselierschap begon in mei met de blamage dat hij in de Bondsdag pas in de tweede ronde tot kanselier werd gekozen. Dat was nog nooit vertoond. “Het voordeel van zo’n start is dat niemand veel van je verwacht”, zegt politicoloog Karl-Rudolf Korte in gesprek met Duitslandweb. Hij was vrijdag in Amsterdam voor een bijeenkomst met onderzoekers van het Duitsland Instituut. 

Merz volgde de impopulaire kanselier Olaf Scholz (SPD) op, wiens regering na veel onderlinge strijd in november 2024 was gevallen. Normaal gesproken zorgt zo’n wisseling van de wacht voor nieuw elan, zegt Korte, maar daar was hier geen sprake van. “Het was een Wettbewerb der Unbeliebten (een strijd om wie het minst impopulair was - red.) tussen Merz en Scholz.” De verwachtingen waren daarom na de winst van de CDU/CSU in februari minimaal. “Dat biedt veel mogelijkheden om dingen te doen”, aldus de optimistisch gestemde Duitse politicoloog.

Karl-Rudolf Korte is emeritus-hoogleraar van de universiteit Duisburg-Essen en emeritus-directeur van de NRW School of Governance. Hij is een bekend en gezaghebbend analyticus en politiek commentator in Duitse media.

Korte ziet de eerste 100 dagen van Merz niet als negatief. Om te beginnen heeft Duitsland een stabiele meerderheidsregering van twee middenpartijen, legt hij uit. Scholz had voor een meerderheid drie partijen nodig. Merz’ kabinet beloofde bij de start een strengere migratiepolitiek. "Die is er ook gekomen." Minister van Binnenlandse Zaken Alexander Dobrindt (CSU) voerde direct hardere migratiemaatregelen in. Die zijn niet onomstreden, maar wel zichtbaar, zegt Korte. De regering profiteert er bovendien van dat er minder asielzoekers naar Duitsland komen en dat de reeks aanslagen die tijdens de verkiezingscampagne deels door asielzoekers werden gepleegd, is gestopt. “Dat is niet de verdienste van Merz’ kabinet”, benadrukt hij. Maar de angst en de maatschappelijke onrust die die aanslagen teweegbrachten, is wel weer gaan liggen. 

'Verschwendungsharmonie'

Een andere belangrijke belofte van de nieuwe regering is dat ze de deplorabele Duitse economie uit het slob gaat halen. “Daarvan is nog niet veel zichtbaar”, zegt Korte, “maar je moet niet onderschatten hoe groot het belang daarvan is.” Onder Merz is de Duitse schuldenrem losgelaten, de grondwettelijke verplichting om vrijwel geen schulden aan te gaan. Er is een speciaal fonds ingericht van 500 miljard euro voor investeringen in de Duitse infrastructuur. “Er is dus geld. Daarmee kun je een hoop doen. Bovendien is dat geld een belangrijk smeermiddel voor de coalitiepartijen. Dat had de regering-Scholz niet.” CDU/CSU en SPD kunnen volgens hem profiteren van deze Verschwendungsharmonie (verspillingsharmonie - red). Hoewel ook deze partijen het niet over alles eens zijn, verwacht Korte niet dat ze een vechtkabinet worden zoals dat van Scholz. “Ze delen veel gemeenschappelijke belangen. En ze zijn zich ervan bewust dat het alleen lukt als ze samenwerken.” 

Toch werden de eerste 100 dagen van de nieuwe regering in Duitsland gedomineerd door kritiek en ontevredenheid over kabinetsbeslissingen. Zo kwamen CDU/CSU en SPD terug op hun belofte de elektriciteitsbelasting voor iedereen - bedrijven en particulieren - te verlagen. Daarvoor was niet genoeg geld, concludeerde het kabinet begin juli. Kort daarna volgde de blamage rondom de verkiezing van een rechter voor het Constitutioneel Hof. Dat is normaal gesproken een formaliteit, maar dit keer verzette een deel van de CDU/CSU-fractie zich tegen de benoeming van een kandidaat-rechter van de SPD. Dat leidde tot een grote rel. En afgelopen week was er vanuit de eigen christendemocratische hoek veel kritiek op de beslissing van Merz om de wapenexporten naar Israël te beperken. Daarover had Merz zijn fractie van tevoren niet ingelicht. 

Slecht politiek management

Bij de verkiezing van kandidaat-rechter Frauke Brosius-Gersdorf ging het op verschillende niveaus mis, analyseert Korte. De Bondsdag zou in juli stemmen over drie kandidaten, één namens de CDU en twee namens de SPD. De coalitiepartijen stemmen dat van tevoren af, zowel Merz als fractievoorzitter Jens Spahn (CDU) hadden hun zegen aan de SPD-kandidaten gegeven. Maar vlak voor de stemming bleek een groep van zo’n 60 CDU/CSU-fractieleden tegen de benoeming van Brosius-Gersdorf te zijn. Om het schandaal te voorkomen dat de rechters niet werden verkozen, liet de CDU/CSU de stemming van de agenda van de Bondsdag halen. 

Extreem-rechtse nieuwsplatforms voerden toen al een aantal weken een hetze tegen Brosius-Gersdorf. Ze beweerden dat ze extreme opvattingen heeft over abortus, vaccinatieplicht en een AfD-verbod. Dat is niet waar, Brosius-Gersdorf heeft gematigde standpunten. Toen de stemming in de Bondsdag niet doorging, leidde dat mede door die gerichte campagne tegen haar tot veel ophef. Inmiddels heeft Brosius-Gersdof haar kandidatuur ingetrokken.

Korte denkt niet dat de CDU/CSU-fractieleden zich per se door de extreem-rechtse campagne hebben laten ophitsen. Voor een deel van de conservatieve christendemocraten komen de standpunten van Brosius-Gersdorf, hoe gematigd ook, sowieso niet overeen met hun eigen ideeën. Dat je dan tegen haar wil stemmen, noemt Korte desondanks “redelijk onzinnig”. De rechters van het Constitutioneel Hof functioneren als collectief, één rechter maakt geen groot verschil, legt hij uit.

Het eigenlijke probleem is slecht politiek management, aldus Korte. “Spahn had er als fractieleider voor moeten zorgen dat de CDU/CSU-ers op één lijn zaten en dat ze voor hadden gestemd.” Hij kwam er pas kort voor de stemming achter dat dit niet zou gebeuren. Mogelijk wordt Spahn teveel in beslag genomen door het mondkapjesschandaal, waar hij als voormalig minister van Gezondheid in verzeild is geraakt, denkt Korte. 

'Een fractie van koningen en koninginnen'

Maar fractievoorzitter zijn is ook gewoon een heel moeilijke baan, zegt hij. Zeker met een fractie als die van de CDU/CSU die bestaat uit “koningen en koninginnen” die allemaal hun eigen ideeën hebben en zich willen profileren. 

Met datzelfde probleem kreeg Merz afgelopen weekeinde te maken toen partijgenoten woedend reageerden op zijn besluit de wapenexporten naar Israël te beperken. Hij kan dat als regeringsleider beslissen en hoeft daar zijn fractie niet over te raadplegen. Maar als je weet dat je met zulke eigenzinnige en zelfbewuste Bondsdagleden te maken hebt, moet je ervoor zorgen dat je beter communiceert en hen er toch op de een of andere manier bij betrekken, zei Korte daar dinsdag over bij de ZDF. 

“Merz en Spahn moeten hiervan leren”, aldus Korte tegen Duitslandweb. “Het is goed dat ze deze strategische fouten in de eerste 100 dagen hebben gemaakt. Daar zijn die voor. Maar vanaf nu moeten ze het wel beter doen.”   

Merz heeft eigenlijk niet veel interesse in de binnenlandse politiek, zegt Korte. Hij richt zich voornamelijk op het buitenlandse beleid. “Dat is ongebruikelijk voor een Duitse kanselier. Normaal beginnen ze met de binnenlandse politiek en ontwikkelen zich daarna internationaal.” Maar Merz laat zich nadrukkelijk zien en horen in en buiten Europa en speelt een belangrijke rol in de steun aan Oekraïne. “Wat Merz internationaal laat zien, is indrukwekkend”, zegt Korte. “Het is alsof hij er altijd al was. Het is meteen al heel anders dan onder kanselier Scholz, toen Duitsland jarenlang min of meer afwezig was.”  

Maar als je je niet veel met de binnenlandse politiek wil bezighouden, moet je er voor zorgen dat je goede mensen hebt die dat wel doen, zegt Korte. “Dobrindt doet dat op Binnenlandse Zaken. Maar Spahn vervult die rol nu niet.” 

'Brandmauer' tegen AfD

Over de stijging van de AfD in de peilingen maakt Korte zich niet al te bezorgd. “Nee, dat is niet over vier jaar de grootste partij.” Belangrijke AfD-thema’s, zoals migratie, spelen geen grote rol meer, zegt hij. “Het probleem is veel meer de slechte resultaten van de CDU/CSU.” 

Bij de afgelopen verkiezingen zijn meer dan een miljoen kiezers van de CDU/CSU naar de AfD overgestapt. Als je die wil terugwinnen, moet je niet de AfD imiteren en hun thema’s niet tot speerpunt van je politiek maken, zegt Korte. De CDU/CSU moet zich duidelijk van de AfD afgrenzen. Merz deed juist het omgekeerde toen hij zich in januari vlak voor de verkiezingen tijdens een stemming in de Bondsdag bij een motie liet steunen door de AfD. Dat werd als een breuk gezien met de afspraak van de Duitse middenpartijen om niet met de AfD samen te werken. “Dat was toen wel een deuk in zijn geloofwaardigheid”, zegt Korte. “Je vraagt je af wie hem toen heeft geadviseerd. Maar je moet dat ook zien in de context van die serie aanslagen, dat speelde een belangrijke rol.”

Volgens Korte hoeven we niet bang te zijn dat Merz de Brandmauer (het cordon sanitaire) tegen de AfD zal doorbreken. “Hij is heel strikt voor de Brandmauer.” En sinds de binnenlandse veiligheidsdienst de AfD als extreem-rechts heeft beoordeeld, zijn de stemmen van CDU/CSU’ers die voor een ‘normalere omgang met de AfD’ pleitten, verstomd, zegt hij. “In Oost-Duitsland, op deelstaatniveau, brokkelt de Brandmauer tegen de AfD bij de CDU wel af.” Dat kan een probleem worden, denkt Korte. De AfD is in Oost-Duitsland geïntegreerd in het dagelijks leven. “Het is heel moeilijk om je daarvan af te grenzen. Merz moet er alles aan doen om ervoor te zorgen dat de CDU in de Oost-Duitse deelstaten niet met de AfD gaat samenwerken.”

De democratie staat in Duitsland onder druk, maar is niet in gevaar, zegt Korte. “We verzetten ons ook tegen die druk.” Tijdens Korte’s gesprekken met de onderzoekers van het Duitsland Instituut, voorafgaand aan het interview met Duitslandweb, ging het onder meer over de coronapandemie en de gevolgen van de politieke beslissingen van toen. Hoe de kloof tussen politiek en samenleving toenam en hoe belangrijk betrokkenheid van politici en bestuurders is. Maar ook daar is hij niet somber over. “Het is veel makkelijker om te waarschuwen voor de ondergang dan om vanuit het midden van de samenleving perspectieven te bieden”, aldus Korte. Maar dat is juist wat politici moeten doen. “Je moet met concrete projecten laten zien wat je doet met je geld. En het is belangrijk dat je iets tegenover de ondergangsstemming zet, dat je laat zien dat je je daartegen kunt verzetten.”