Factsheet: Positie van het schoolvak Duits
Achtergrond - 16 april 2018 - Auteur: Redactie DuitslandwebKennis van de Duitse taal is in Nederland allang niet meer vanzelfsprekend. Om het enthousiasme voor het leren van Duits te prikkelen, heeft de Actiegroep Duits de Dag van de Duitse taal uitgeroepen. Die is dit jaar op dinsdag 17 april. Informatie over de positie van het vak Duits vind je in dit factsheet.
Groot probleem in het middelbaar onderwijs is het tekort aan geschikte docenten. Ieder jaar begint slechts een handjevol studenten aan een opleiding tot leraar Duits, veel minder dan er in hetzelfde jaar met pensioen gaan. Als ergens een docent uitvalt, heeft een klas vaak wekenlang geen Duits omdat er geen vervanging te vinden is.
Vorig jaar schreven we op Duitslandweb uitvoerig over het docententekort: Wie geeft er straks nog Duits?
In de grote steden is het lerarentekort zo nijpend dat die met creatieve maatregelen proberen om leraren te lokken. Extra nascholing of begeleiding, een auto of een welkomstpremie moet docenten over de streep trekken om in Rotterdam, Den Haag, Amsterdam of Utrecht aan de slag te gaan. Lees ook op Duitslandweb: Grote steden willen leraren lokken
Belevingsonderzoek
Over de Duitse les zelf zijn scholieren enthousiaster dan enkele jaren geleden. Dat kwam dit jaar naar voren uit het Belevingsonderzoek Duits van het Duitsland Instituut. “De leraar wordt meestal aardig gevonden en de les wordt als afwisselender ervaren. Docenten maken twee keer zoveel gebruik van extra materiaal buiten de lesmethode”, zei DIA-onderwijsmedewerker Trixie Hölsgens. Lees het hele interview: 'Scholieren vinden Duits leuk maar niet zo nuttig'
Een belangrijke ontwikkeling in het vak is dat er door docenten en scholieren meer Duits wordt gesproken in de les; de doeltaal moet de voertaal zijn in de klas. Uit het belevingsonderzoek blijkt dat dat volgens de scholieren nog niet altijd lukt, en ook docenten geven aan dat ze er soms nog moeite mee hebben. Meer hierover in het artikel uit 2011: Nur noch auf Deutsch, bitte
Eindexamenkwaliteit
Al jaren klagen docenten over het centraal schriftelijk eindexamen Duits. Daarin wordt de leesvaardigheid getoetst. Leesvaardigheid weegt daardoor veel zwaarder mee voor het eindcijfer dan de andere vaardigheden, zoals spreken en schrijven. Om hun leerlingen goed op dit examen voor te bereiden, oefenen docenten met oude examens, en zijn leerlingen in hun laatste jaar dus vooral bezig met saaie, oude teksten. Terwijl het volgens veel docenten nuttiger is dat jongeren leren communiceren in het Duits, een mailtje sturen of een bestelling verstaan.
In 2016 nam een docente uit Brielle het initiatief tot een petitie. Gesprekken met het College voor Toetsen en Examen (CvTE) volgden, maar er veranderde niks.
Drie weken geleden kwam de VO-Raad met een 'Pleidooi voor de herijking van de examinering'. Volgens de raad is het 'examenregime star en inflexibel'. Een paar dagen voor dit pleidooi meldde de NOS dat de commissie dit jaar onderzoekt of de examens te moeilijk zijn. Het College vraagt docenten vooraf een inschatting van het niveau van een leerling te geven. Achteraf kan deze inschatting dan met het behaalde resultaat worden vergeleken. Het CvTE reageerde ook op het pleidooi van de VO-Raad: "Het examensysteem is een zorgvuldig en uitgebalanceerd systeem, dat vernieuwen kost tijd.
Te weinig studenten
In Nederland studeren ongeveer 225 studenten Duitse taal en cultuur. Hoe klein dit aantal is, wordt goed duidelijk wanneer dit wordt vergeleken met het aantal studenten Nederlands in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland. In het studiejaar 2016/2017 studeerden in de Duitstalige landen 1.851 studenten Niederlandistik. Meer cijfers in het naslagwerk over het vak Duits.
In 2020 kunnen volgens berekeningen van Centerdata uit 2016 134 fulltime arbeidsplaatsen voor docenten Duits niet worden ingevuld, tenminste, als er geen extra maatregelen worden genomen. Na Wiskunde is het het vak met het grootste lerarentekort. Vooral aan eerstegraads-docenten is een schrijnend gebrek.
De universiteiten proberen op allerlei manieren de kleine talenstudies, waartoe Duits behoort, aantrekkelijker en rendabeler te maken. De UvA biedt sinds kort geen Duitse taal en cultuur meer aan, maar Duitslandstudies. In Groningen is Duits opgegaan in de brede bachelor Europese Studies. Leiden had soortgelijke plannen, maar heeft daar na protesten van af gezien. Lees ook op Duitslandweb: Brede bachelor oplossing voor kwijnend Duits
De vijf universiteiten die Duits aanbieden hebben de handen ineen geslagen en bieden een gezamenlijke, tweejarige masteropleiding tot eerstegraads-docent aan. Tochleraarduits.nl
Duits in de grensstreek
In de grensstreek merken mensen vaak aan de lijve dat het nuttig is om Duits te kunnen spreken. Daar zijn dan ook veel initiatieven om het leren van de Duitse taal te stimuleren, zelfs al op de basisschool. Meer over Duits in de grensstreek. Het Duitsland Instituut en Nuffic ontwikkelden lesmateriaal voor basisscholen die aandacht aan Duits willen besteden.
Toekomst
In het advies van het platform Onderwijs 2032, dat na een lang overlegtraject in 2016 werd gepresenteerd, werd aanbevolen om alleen nog Engels verplicht te stellen als vreemde taal. In het vervolgtraject Curriculum.nu stelt het ontwikkelteam voor om naast het Engels nog een moderne vreemde taal verplicht te maken. In februari 2019 brengt Curriculum.nu een advies uit aan de Tweede Kamer. Op de lange termijn kan het dus zijn dat Duits helemaal geen verplicht schoolvak is.
Lees meer over 'Duitse taal':
'De Duitse taal is mijn gereedschap'
Omdat het 10 oktober de Dag van de Duitse Taal is, spraken we vertalers Lotte Hammond en Ralph Aarnout over hun vak.
Een problematische beer
De Duitse minister Paus wordt voor 'Problembär' uitgemaakt, las columniste Inge Jooris in de Duitse media. Zijn haar dagen als minister geteld?
Vechten als ketellappers
De Duitse regering heeft zo veel ruzie, het lijkt wel een bende 'Kesselflicker', zei een van de ministers. Columniste Inge Jooris legt uit wat hij bedoelt.
Een 'Sternstunde' voor Duitsland
Sternstunde, een mooi en onvertaalbaar woord voor wat er nu gebeurt in Duitsland, tenminste dat hoopt columniste Inge Jooris.
Reacties
Jammer Milou, dat jij dit zo hebt ervaren. De afgelopen jaren heeft de HU een enorme ontwikkeling doorgemaakt en studeren jaarlijks vele master studenten binnen twee af, sommigen binnen drie en slechts een enkeling stopt met de opleiding. Daarnaast is de master lerarenopleiding Duits aan de HU als enige HBO masteropleiding in Nederland door de NVAO bij de accreditatie afgelopen jaar met een Goed (!) beoordeelt.
Beoordeeld. Wel met een d graag
De vraag van Henk Stout is behoorlijk onduidelijk geformuleerd, maar laten we aannemen dat hij vraagt hoe het ß-teken in het Duits heet.
Het antwoord is vrij simpel: het teken heet Eszett [sz] of ook scharfes-S, echter in de volksmond ook wel Doppel-S, Buckel-S, Rucksack-S, Dreierles-S oder Ringel-S. In Nederland is vooral Ringel-S bekend. Overigens schrijf j ß niet als 'sz', ook niet -tenzij je in Zwitserland bent- als 'ss'. Je schrijft een ß na een lange klinker en ss na een korte klinker
Een enorm lerarentekort Duits! Eigen schuld dikke bult. Een paar jaar geleden kwamen we bij de Hogeschool Utrecht met ruim 30 nieuw studenten bij de Lerarenopleiding Duits. Allemaal zij-instromers, mensen die een switch wilden maken omdat er zo’n groot lerarentekort Duits was. Omdat we ons nuttig wilden maken. Maar de HU heeft er alles aan gedaan om ons vooral niet door te laten gaan met de opleiding. Uiteindelijk zijn er van de 30 aanvankelijk enthousiaste studenten maar 5 afgestudeerd.
Mijn naam verhaspelen deed geen goeds verwachten voor het vervolg. Ik ben eerstegraadsbevoegd. Meer dan tien jaar geleden was laatste keer dat een leek mij niet geloofde dat ß-teken in Duitsland Eszett heet en op lijzige toon maar heel zelfverzekerd Ringel-s volhield, daarom volgens mij duidelijke vraag naar actuele toestand in Nederlands onderwijs. WoordVORM Ringel-s is meeste Duitsers onbekend en stamt uit niet meer gangbaar schrift met differentiatie tussen lange en ronde of slot(Ringel)-s.
Wat is de tegenwoordige stand van zaken?
Een kwart eeuw geleden kreeg ik nog eens van een scholier te horen:
"Mijn leraar Duits zegt wel Ringel-s.
En die heeft jarenlang in Duitsland gewoond."