Een nieuwe rol voor Hermann de krijger
Eindejaarscolumn 2025

Pas toen Duitsland eeuwen later, in 1871, een verenigd keizerrijk werd en symbolen nodig had die nationale eenheid en trots uitstralen, werd Hermann op zijn metershoge sokkel gehesen. Hij was de ‘oer-Germaan’ van de Duitse natiestaat, leerde ik tijdens mijn studie geschiedenis. 

Maar deze zomer leerde ik Hermann pas echt kennen, toen ik hem voor het eerst ontmoette tijdens onze vakantie. Met ons campertje reden we de Grotenberg bij Detmold omhoog naar Hermanns standplaats. Met de omstreden oorlogszuchtige krijger in mijn hoofd, liep ik tegen een bord vol hartjes en regenbogen aan. ‘Ik sta hier al 150 jaar, voor diversiteit, tolerantie en democratie’, stond erop geschreven. 

Tot mijn grote verbazing was Hermann een progressieve man geworden. In het programmaboekje van zijn 150e verjaardag fluit Hermann op een verjaardagstoeter en steekt hij een confettikanon af. De lezers worden aangesproken als Hermann-‘fans’ en in de kiosk ligt het vol met Hermann-souvenirs. In het gloednieuwe museum (‘Hermanneum’) komt Hermann zelfs met AI-technieken tot leven. Tekst gaat verder onder de foto

Het is goed om te zien dat Hermann een nieuwe rol heeft gekregen. Er is in Duitsland misschien wel geen monument dat zo politiek geïnstrumentaliseerd en misbruikt is als dat van hem. Al bij zijn oprichting werd Hermann gebruikt als agressief keizerlijk machtssymbool, dat met getrokken zwaard dreigend richting Frankrijk kijkt, de net verslagen aartsvijand. Met de oorspronkelijke strijder Hermann (die eigenlijk Arminius heette) heeft het beeld volgens historici weinig te maken. Zijn kenmerkende helm met vleugels droegen de Germanen niet. Sterker nog, ze hadden überhaupt nog geen hoofdbedekking. Hermanns bouwer maakte geen portret, hij creëerde bewust een eigen verhaal. 

En zo projecteerde elke periode uit de recente Duitse geschiedenis zijn waarheid op het standbeeld. Kaarten uit de Eerste Wereldoorlog tonen Duitse soldaten schouder aan schouder bij het beeld, Hermann als verdediger van hun ‘Heimat’. In de Weimarrepubliek werd Hermann vooral gekaapt door rechtse en reactionaire groepen die zich afzetten tegen de nieuwe democratische orde. Zij zagen in hem een anker uit vervlogen tijden om zich aan vast te klampen. 

Voor lokale nazi’s in Noordrijn-Westfalen was Hermann in de jaren 20 en 30 een symbool voor het reine, verloren Duitsland. Ze kwamen er vaak. Hitler bezocht het beeld ook, maar het maakte op hem geen verpletterende indruk. Opper-SS’er Heinrich Himmler was wel fan en noemde het Hermannsdenkmal zelfs een ‘heilige plek’.

Hoewel Hermann na de oorlog vooral een toeristische trekpleister werd, met ruim een half miljoen bezoekers per jaar, bleef het ook een magneet voor rechts-extremisten. In de jaren 90 gebruikte de partij Nationalistische Front uit Bielefeld het Hermannsbeeld op racistische posters met de tekst ‘Ausländer raus’ (‘buitenlanders eruit’). In 2018 wilde de rechtervleugel van de partij AfD een evenement organiseren bij het Denkmal, onder leiding van de rechtsextreme Thüringse AfD-voorman Björn Höcke. Dat riep veel verzet op en activisten wisten de bijeenkomst te verhinderen. Hermann moest volgens hen een vrije, open plek blijven voor iedereen.

Nu, op zijn 150e verjaardag, is Hermann geen belangrijk politiek instrument meer, maar neutraal is hij ook niet. Doelbewust wordt hij nu ingezet voor alles waar het keizerrijk ten tijde van zijn geboorte waarschijnlijk van had gegruwd: vrede, tolerantie, democratie en verbinding tussen allerlei soorten mensen in de samenleving. Het Landesverband Lippe wil de rechtse mythe rondom Hermann kennelijk breken met duidelijke statements: ‘Ik sta voor een land waarin ieder mens zijn plaats vindt, onafhankelijk van zijn of haar herkomst, levenswijze of overtuiging’, staat er in zijn naam op het bord bij de ingang. De modernisering van het gebied rondom het standbeeld is met de komst van het nieuwe museum en een restaurant al in gang gezet, binnenkort volgt nog de bouw van een uitkijkplatform. Het moet een Erlebnislandschaft worden voor jong en oud, werd deze week bekend.  

De bomen ruisten zachtjes op de bewolkte augustusdag waarop wij Hermann bezochten. Wie Hermann echt goed wil bekijken moet een aantal trappen afdalen en plaatsnemen op ronde, stenen banken die in dezelfde tijd zijn gebouwd. We zaten naast een jongetje en zijn vader. Vader vertelde over Hermanns levensverhaal, het jongetje trok te hard een zakje M&M’s open. De chocolaatjes rolden eruit en de grond lag bezaaid met alle kleuren van de regenboog. Hermann keek goedkeurend. Het past bij zijn nieuwe imago. Zijn zwaard ferm opgeheven, nog even strijdbaar voor de goede zaak als 150 jaar geleden.