Wat we kunnen leren van de Duitse mensa’s
Eindejaarscolumn 2025

Toen ik afgelopen voorjaar een vriendin bezocht in Berlijn liep ik opeens weer rond op de Freie Universität (FU), waar ik een aantal jaar eerder op Erasmus-uitwisseling was. Er kwamen veel herinneringen terug, vooral toen we in de mensa samen wat gingen eten. In het mensa-restaurant kun je voor een kleine prijs simpele warme maaltijden eten, maar je kunt er ook terecht voor koffie, snacks en natuurlijk Club-Mate (een energiedrankje dat in Berlijn razend populair is).

In mijn eerste weken op de FU vond ik het maar een gekke plek, de grote bakken met doperwten of aardappelpuree zagen er niet bepaald smakelijk uit. Ik moest ook wennen aan het strenge kantinepersoneel. Zo volgde een kassamedewerkster me tot aan mijn tafel toen ze dacht dat ik met mijn studentenpas eten voor iemand anders probeerde te kopen. En dan was er ook nog de bureaucratische rompslomp: eerst pin je geld bij de pinautomaat, vervolgens stop je dat contante geld weer in een andere automaat om het op je collegekaart te zetten en pas daarna kun je met die kaart betalen voor je eten. Uit frustratie maakte ik er een sport van om de meest onsmakelijk uitziende bordjes op te scheppen en deelde de foto’s ervan met mijn vrienden in Nederland: "Kijk eens wat die gekke Duitsers eten!"

Maar langzamerhand begon ik de mensa steeds meer te waarderen. Ik merkte dat ik in Nederland gewend was geraakt aan luxe broodjes en ongezonde snacks, maar als student bleek die Duitse mensa juist ideaal omdat er elke dag goedkope maaltijden werden gekookt. Dagelijks was ik in de mensa te vinden, ik ontmoette er vrienden, probeerde alle gerechten uit en ging er op Valentijnsdag zelfs ‘uit eten’ met een meisje dat ik wel zag zitten. Toen ik dit jaar weer in de mensa rondliep viel mij op hoe betaalbaar het nog steeds was: een bord curry voor €1,75, een kom goulash voor €1,35 of gebakken zalm voor €2,95!

De kantines van de Freie Universität worden dan ook niet gerund door een bedrijf, maar door Studierendenwerk Berlin. Dit is een organisatie zonder winstoogmerk, die voor bijna alle universiteiten en beroepsopleidingen in Berlijn het eten verzorgt. Per semester betalen studenten die dat kunnen missen daar een verplichte ‘sociale bijdrage’ van 85 euro voor. Door de grote schaal waarop Studierendenwerk opereert, kan het de maaltijden in de mensa’s voor zo’n lage prijs aanbieden.

Bij studenten en medewerkers van de universiteit is de mensa ontzettend geliefd, maar ook buurtbewoners kunnen er tegen een iets hoger tarief aanschuiven. Dat zorgt voor bijzondere interacties, zoals ik had met de hoogbejaarde buurvrouw die elke dag op dezelfde tijd kwam lunchen in ons restaurant.

Mensa's zijn er niet alleen op de universiteiten, veel bedrijven hebben eenzelfde soort systeem. Ook sommige van deze bedrijfskantines zijn open voor buren, bekend is de kantine van de Berlijnse gemeentereiniging waar veel stadsbewoners voor een paar euro een maaltijd kunnen halen.

Na mijn uitwisseling schrok ik van de prijzen op mijn Nederlandse universiteit en binnen no-time verschraalde mijn dieet weer tot kaascroissantjes en frikandellenbroodjes van de supermarkt. Op de Universiteit van Amsterdam (UvA) kwam een groep studenten in 2023 in actie tegen die hoge prijzen in universiteitskantines. Onder de naam Antikantine deelden ze uit protest gratis broodjes uit in verschillende UvA-kantines. Zij noemden de prijzen op deze locaties ‘misdadig hoog’ en pleitten voor meer simpele gerechten tegen een prijs van ‘ongeveer twee euro per stuk’. Maar volgens Cirfood, de commerciële cateringpartner van de UvA, was dat een onrealistische eis. Dat dit in Duitsland wel kan, komt misschien doordat universiteiten daar niet samenwerken met bedrijven als Cirfood.

Het protest van Antikantine was enigszins succesvol, inmiddels experimenteert de UvA met betaalbaardere lunchopties. Op een van de ‘foodcourts’ van de universiteit opende afgelopen jaar een kraampje van ‘De Nieuwe Mensa’ waar zonder winstoogmerk simpele gerechten worden aangeboden. Voor €4,50 heb je daar een gezonde lunch, maar het blijkt moeilijk om op zo’n kleine schaal goedkoop eten aan te bieden, meldt de organisatie. Juist de grote schaal van de Duitse mensa’s maakt de lage prijzen mogelijk.

Met één kraampje is het probleem dan ook niet opgelost, om echt iets te veranderen zullen universiteiten in Nederland zich anders moeten opstellen en zelf de controle weer moeten nemen over hun kantines. En misschien zou het helpen als de lunch van eigen studenten en medewerkers niet wordt gezien als een mogelijkheid om geld te verdienen. In plaats daarvan kun je als universiteit laten zien dat gezond eten, als je de krachten bundelt, niet duur hoeft te zijn.