Leve de Nederlands-Duitse grenssamenwerking!
Eindejaarscolumn 2025

Ik had natuurlijk ook de ICE van Amsterdam - waar mijn reis begon - naar Münster kunnen nemen. Maar die was vaak niet veel sneller dan de Regionalbahn die in Enschede vertrok, had wel vaak uren vertraging en was sowieso veel duurder. In de boemel gold het Deutschlandticket van de Deutsche Bahn, waarmee je begin dit jaar voor 58 euro (vanaf komend jaar 63 euro) per maand onbeperkt met de regionale Duitse treinen kon reizen - ook naar plaatsen net over de grens in Nederland, zoals Arnhem, Venlo en Enschede. In Enschede staat op een van de perrons bovendien een ticketautomaat van de Deutsche Bahn, voor treinkaartjes naar plaatsen in Noordrijn-Westfalen (NRW).

In Münster sprak ik met politici, bestuurders en ambtenaren over de samenwerking tussen de Nederlandse grensprovincies en de Duitse deelstaten Noordrijn-Westfalen en Nedersaksen. Zij werken hard aan projecten en wetgeving om het leven van de mensen in de grensregio’s makkelijker te maken. Terwijl Duitsland na de val van het kabinet-Scholz middenin een chaotische verkiezingscampagne was beland, las ik in een klein kamertje helemaal bovenin het Zentrum für Niederlande-Studien van de Universiteit Münster ellenlange rapporten over het GROS-beleid - Nederlands bestuursjargon voor grensoverschrijdende samenwerking. Dit alles voor een boek over de Nederlands-Duitse betrekkingen waaraan ik meewerk en dat in 2026 verschijnt.

De teksten van de verslagen en Kamerbrieven waren vaak taai, maar de samenwerking in het grensgebied bleek juist vrolijkmakend levendig. In het bedrijfsleven, in het onderwijs en in het regionale en lokale bestuur vinden Nederlanders en Duitsers elkaar voortdurend. Het kan gaan om een Duits bedrijf dat een diploma van een Nederlandse onderwijsinstelling erkent omdat het de werknemers van over de grens goed kan gebruiken; om gezamenlijke brandweeroefeningen van Nederlandse en Duitse gemeenten; om bescherming tegen hoogwater; om de bestrijding van dierziektes; of om een groot project als Tech.Land, waarin het noorden van NRW en oostelijk Nederland zich inzetten voor innovatie en technologie en de universiteiten onderzoek doen naar bijvoorbeeld batterijen, circulaire economie en medische technologie.

Het duurt vaak jaren of zelfs decennia voordat grensoverschrijdende projecten van de grond komen. Soms komt dat omdat problemen aan weerszijden van de grens verschillend worden beoordeeld. Je moet eerst weten hoe een probleem aan de andere kant van de grens heet - wat in Nederland stikstofaanpak wordt genoemd, heet in Duitsland bijvoorbeeld natuurherstel. Dan moet je zoeken naar wie er in het buurland over gaat en hoe een probleem daar speelt, voor je het over een gezamenlijke aanpak kunt hebben. Soms zit regelgeving vanuit Den Haag en Berlijn in de weg. En het kost vrijwel altijd meer geld dan het oplevert. Maar voor de mensen in de grensregio zijn grensoverschrijdende maatregelen vaak een enorme verbetering.

In Den Haag is er tijdens de laatste twee kabinetten-Rutte veel meer aandacht gekomen voor de samenwerking met Nedersaksen en Noordrijn-Westfalen. Sinds 2018 voeren het Nederlandse kabinet en de deelstaatregering van NRW regelmatig regeringsoverleg, sinds 2019 vinden jaarlijkse Grenslandconferenties plaats en sinds 2021 moeten nieuwe Nederlandse wetten worden getoetst op de effecten voor de grensregio’s voor ze kunnen worden ingevoerd. 

Dat de grensoverschrijdende samenwerking zoveel intensiever is geworden, is vooral te danken aan persoonlijke inzet. Zo hebben Armin Laschet en Hendrik Wüst, de vorige en de huidige minister-president van Noordrijn-Westfalen, veel voor de contacten met Nederland betekend. Niet toevallig groeiden ze beiden op aan de Nederlandse grens, waardoor ze een persoonlijke betrokkenheid bij het buurland en de grensregio hadden. Dat geldt ook voor Nederlandse politici die over grensbeleid gingen, zoals staatssecretaris Raymond Knops en eerder Guusje ter Horst, die voor ze minister van Binnenlandse Zaken werd, burgemeester van Nijmegen was.

Dat zijn vooraanstaande figuren. Maar het afgelopen jaar heb ik ook veel Nederlanders en Duitsers meegemaakt die minder zichtbaar zijn, maar wel onmisbaar voor de samenwerking in de grensregio’s. Die aan de basis staan van de waterstofsamenwerking tussen Groningen, Drenthe en Nedersaksen, die ervoor hebben gezorgd dat er sinds 2024 een drielandentrein rijdt tussen Aken, Luik en Maastricht, of die de landbouwsamenwerking tussen Nederland en NRW hebben opgezet.

Nu het buiten weer donker is en ik me bij het schrijven over de Nederlands-Duitse betrekkingen opwind over de interne ruzies die de regeringen in Den Haag en Berlijn de afgelopen jaren zo hebben opgeslokt, is het bemoedigend om de interviews met de mensen uit de grensregio’s terug te lezen. En te weten dat die hun samenwerking ook volgend jaar gewoon voortzetten en verder uitbreiden.