Duitslandweb logo Duitslandweb

‘Hohenzollern hielpen Hitler met symbolisch kapitaal’

Achtergrond - 17 januari 2023 - Auteur: Lynn Stroo

Hebben de Hohenzollern, Duitslands belangrijkste adellijke familie, Adolf Hitler aan de macht geholpen? Over die vraag wordt in Duitsland al jaren fel getwist. Het antwoord is van groot belang voor de uitkomst van een juridische strijd tussen de familie en de staat over de teruggave van kastelen en andere kostbaarheden. “Met hun symbolische kapitaal en brede netwerken hebben ze het naziregime zeker geholpen”, stelt de Duitse historicus Stephan Malinowski.

‘Hohenzollern hielpen Hitler met symbolisch kapitaal’
© DIA/Lynn Stroo
Stephan Malinowski (links) in gesprek met (rechts) Hanco Jürgens (DIA) in de Lutherse Kerk

Malinowski was in Amsterdam om de Nederlandse vertaling van zijn boek Die Hohenzollern und die Nazis te presenteren. Hij deed dat afgelopen donderdag op een wetenschappelijke bijeenkomst op de Universiteit van Amsterdam en ‘s avonds met een uitverkochte publiekslezing in debatcentrum Spui25.

'Armageddon'

Op 9 november 1918, direct na de Eerste Wereldoorlog, veranderde Duitsland in één klap van een monarchie in een republiek. De laatste keizer Wilhelm II en zijn zoon kroonprins Wilhelm von Preußen vluchtten naar Nederland. Niet veel later werd in de grondwet van Weimar de adelstand afgeschaft, waardoor de adel officieel zijn macht verloor. “1918 was voor de adel, en dus ook voor de familie Hohenzollern, ‘armageddon’, een totale catastrofe”, zei Malinowski in Amsterdam.

Doordat de adel na 1918 zijn politieke macht verloor, werd er in de decennia daarna heel weinig historisch onderzoek naar deze groep gedaan, stelt Malinowski. Het ontstane beeld, dat de Hohenzollern geen rol van betekenis meer speelden in de Weimarrepubliek, klopt volgens hem niet, integendeel. 

DIA/Lynn StrooDe conservatieve adellijke netwerken bleven na 1918 bestaan en onder de radar betekenisvolle rollen spelen. Direct na de val van het keizerrijk zocht de familie Hohenzollern naar manieren om invloed te houden. Malinowski: “De Pruisische hoogadel kon niet anders dan denken dat er weer een keizerrijk zou komen.” Om dat te bewerkstelligen werden bondgenoten gezocht en contacten gelegd met uiteenlopende rechtse, anti-republikeinse groepen en bewegingen in Duitsland, waaronder het opkomende nationaalsocialisme.   

Huis Doorn, waar keizer Wilhelm II vanaf 1920 tot aan zijn dood in 1941 in ballingschap woonde, noemt Malinowski in zijn boek ‘een belangrijk zenuwcentrum voor het algehele anti-republikeinse milieu’ en een ‘plaats waar de republiek van haar eerste tot haar laatste dag werd bestreden.’ Hermine, de tweede vrouw van Wilhelm, mocht wel naar Duitsland reizen. Malinowski: “Zij probeerde contacten te leggen tussen haar man en de nazi’s. Het beeld is vooral dat de keizer een man was die houthakte op zijn landgoed, maar hij was antidemocratisch, anti-republikeins en antisemitisch.” 

Kroonprins Wilhelm

Wilhelms zoon, de ‘kroonprins’, noemt Malinowski “een bruggenbouwer tussen de conservatieven en de nationaalsocialisten”. Hij mocht na vijf jaar in ballingschap op het Nederlandse eiland Wieringen, in 1923 terugkeren naar Duitsland. Daar steunde de kroonprins de nationaalsocialisten openlijk, voerde propaganda voor de NSDAP, zei in 1932 op Hitler te zullen stemmen en liet zich met hem fotograferen, zoals Malinowski op beelden toont. 

Er lopen momenteel twee rechtszaken in de restitutiekwestie. In de eerste zaak eist de familie Hohenzollern ontroerend goed terug dat na 1945 door de Sovjets werd onteigend. De deelstaat Brandenburg wees die de compensatie eerder af op basis van de speciale 'Ausgleichleistungsgesetz' uit 1994. Verwacht wordt dat de behandeling van deze zaak in april begint. De tweede rechtszaak werd afgelopen augustus door de familie aangespannen en gaat onder meer over inventaris van de kastelen Rheinsberg en Cecilienhof in Potsdam. Die claim wees Brandenburg vorig jaar juli van de hand.

Deze Wilhelm von Preußen speelt een hoofdrol in de huidige strijd tussen de nazaten van de familie Hohenzollern en de Duitse staat om de teruggave van kastelen, kunst en andere voormalige familiebezittingen. De Hohenzollern willen gecompenseerd worden voor onteigeningen in het verleden, maar dat kan alleen als aangetoond wordt dat zij de nazi’s niet in het zadel hebben geholpen. Dat staat in een speciale Duitse wet. Omdat dat bij de kroonprins discutabel is, schakelden zowel de familie als de overheid historici in om onderzoek te doen. Malinowski werd in 2014 door de deelstaat Brandenburg gevraagd een historisch rapport te schrijven. Hij concludeerde destijds dat de kroonprins met ‘zijn algemene gedrag de oprichting van het nationaalsocialistische regime aanzienlijk vooruit heeft geholpen’. 

Juridische procedures

Malinowski schreef naar aanleiding van het rapport in 2015 een artikel in de krant Die Zeit. “Het zorgde ervoor dat de familie Hohenzollern juridische procedures tegen mij begon. Vijf in totaal, die mijn advocaten wisten te winnen.” Malinowski is lang niet de enige, vertelt hij. “De familie heeft al meer dan 80 mensen aangeklaagd; journalisten, auteurs, bloggers, historici, en politici. Ze proberen critici monddood te maken met processen. Dat lukt niet.” Wel heeft de juridische strijd volgens Malinowski het discours beïnvloed. In zijn boek schrijft hij dat hij de juridische focus op slechts één Hohenzollern-familielid problematisch vindt, aangezien meerdere familieleden dienstdeden als pleitbezorgers van het nationaalsocialisme. 

DIA/Lynn StrooHet beeld dat de familie Hohenzollern tandeloos was in de Weimarrepubliek, en de kroonprins slechts een ‘randfiguur’, haalt Malinowski stevig onderuit. “De kroonprins was iemand met ‘politiek sexappeal’, hij was én kroonprins én stond dicht bij het volk. Het was iemand waar iedereen het over had.” Hij kon ook gedurende de Weimarrepubliek rekenen op de aandacht van miljoenen mensen. “Met hun symbolische kapitaal en brede netwerken en hebben ze (de Hohenzollern) het naziregime zeker geholpen.”  

“Uiteindelijk ontstond er een collaboratie tussen oud en nieuw rechts”, vat Malinowski samen in Amsterdam. “Oud rechts, de Hohenzollern en andere conservatieven, maakten de nationaalsocialisten (nieuw rechts) groot, maar creëerden daarmee ook een monster. Dat monster maakte hen uiteindelijk kapot.” 

Geschiedenis herschrijven

Voor het beeld dat na de Tweede Wereldoorlog ontstond, waarin de kroonprins juist een actieve rol had in het verzet tegen Hitler, bestaat volgens Malinowski geen empirisch fundament. “Maar”, zegt Malinowski, “de Hohenzollern zijn succesvol in het herschrijven van de geschiedenis”.   

'De adel en de nazi's, een collaboratie van de Duitse keizerlijke familie' van Stephan Malinowski verscheen in januari 2023 bij uitgeverij Nieuw Amsterdam en kost €42,99.

Reacties

Jan van der Heijden - 6 januari 2024 19:15

De klassieke [feodale] macht in Duitsland, probeerde mee te roeien op het scheepje van het Nationaal Socialisme van Adolf Hitler.

Dat deden zij om zoveel mogelijk van hun macht, privileges en welstand in stand te houden. Dit is sociaal-maatschappelijke gedrag door alle tijden heen. Zij nemen daar ook de tijd voor. Er wordt niet gedacht in bestekken van 10 jaar maar van een eeuw.

'Hun jasje waait, zoals de wind waait'...

Met hoop op betere tijden!

Reageer
Henk Koelewijn - 26 juni 2023 06:29

Geachte mevrouw Pittlik,

Compensatie voor onteigening krijgen alleen mensen die de nazi's niet in het zadel hebben geholpen.
Vreemd dat de industriëlen na de oorlog gewoon door konden gaan. En wel gecompenseerd werden.
De meelopers van Hitler (Industrie, leger) is geen strobreed in de weggelegd na 1945.
Ze kregen een straf die voor een kippendief nog te laag was.

En dat flutboek met selectieve bronnenonderzoek wat u hier promoot wil het bij de Hohenzollerns neerleggen?
Wat een Farce!

Reageer
Henk Koelewijn - 5 maart 2023 10:56

Het is altijd grappig te zien hoe alles eraan gedaan wordt om de Hohenzollerns en Nazi's in een adem genoemd worden.
Er is de Duitse staat namelijk erg veel aangelegen om die Miljoenen aan bezit van de Hohenzollerns niet uit te keren of terug te geven.
Vreemd genoeg hebben ze deze criteria niet bij de Industrielen van Duitsland, en de Bestuurders die na WWII gewoon op hun post bleven dankzij de Amerikanen.

Als ze al die Bondsdagleden zouden doorlichten op hun familieverleden kan 80% inpakken.

Reageer
Henk Koelewijn Henk Koelewijn - 4 november 2023 13:55

Volslagen onzin wat u uitkraamt. Dan kunnen ze de Bundestag ook wel sluiten. Als ze deze politici van Links/Rechts zouden doorlichten op hun Naziverleden. Dan kan 85% wel naar huis, vanwege banden met de Nazi's.
Neem von Weizsäcker als voorbeeld.

Henk Koelewijn Henk Koelewijn - 16 april 2023 13:18

Oh dat moet je mij maar eens uitleggen, hoe dat dan zit met de industriëlen in Duitsland.
De familie Flick, en de familie Quandt die hun miljarden bloedgeld gewoon mochten behouden.
Zelfs nog geen compensatie betaald hebben aan voormalige dwangarbeiders (zoals in het geval Flick)
En het leger die Hitler aan de macht geholpen hebben met de industriëlen, maar daar zie ik geen onderzoek of boek over

Wiebke Pittlik Henk Koelewijn - 6 maart 2023 11:23

Dat heeft alles te maken met de wetgeving: Compensatie voor onteigening krijgen alleen mensen die de nazi's niet in het zadel hebben geholpen. Door aanspraak op compensatie te maken heeft de familie deze discussie over zichzelf afgeroepen. Nu moest immers worden uitgezocht of ze wel in aanmerking komen. https://www.gesetze-im-internet.de/ausglleistg/__1.html
Groet, de redactie

Aangepast op 2023-03-06 11:28:08

J. Maas - 3 februari 2023 11:30

Hitler en zijn 'Volksgenossen' hadden hun oorsprong op straat en in de bierhallen. Dat wil niet zeggen, dat ze uit de hogere echelons van de samenleving geen steun ontvingen, want die kregen ze, zowel nationaal als internationaal. Dat de rol der Hohenzollern nu eens goed onder de loep wordt genomen vind ik goed. Duitsland heeft recht om na meer dan honderd jaar eindelijk eens schoon schip te kunnen maken met welke vorm van socialisme dan ook, inclusief hun respectievelijke sympathisanten.

Reageer
Astrid Brongers - 24 januari 2023 23:16

Ik ben in het geheel niet verbaasd. Natuurlijk hebben ze nazi's in het zadel geholpen. Ik wist het niet, maar had het kunnen weten. Adel in het verzet ? Ja hoor ! Heel goed dat Stephan Malinowski dit boek heeft geschreven. Ik ga het zeker lezen !

Reageer
Maximaal 500 tekens toegestaan

Lees meer over 'Geschiedenis':

Een andere 9 november

Een andere 9 november

9 november stond dit jaar in het teken van het geweld tegen Joden in 1938. De val van de Muur verdween naar de achtergrond, merkte columnist Merlijn Schoonenboom.


Lees meer

9 november: veel grote geschiedenis op één dag

9 november: veel grote geschiedenis op één dag

Vandaag 100 jaar geleden mislukte Hitlers couppoging in München. 85 jaar geleden vernielden de nazi's in Duitsland talloze synagogen en joodse bedrijven.


Lees meer

Historikerstreit 2.0: Hoe uniek was de Holocaust?

Historikerstreit 2.0: Hoe uniek was de Holocaust?

Was de Holocaust uniek of kun je die met andere genocides vergelijken? Daarover spreken historici in de podcast 'Historikerstreit 2.0'


Lees meer

Conferentie: Hoe Duitse geschiedschrijving verandert

Conferentie: Hoe Duitse geschiedschrijving verandert

Historicus Helmut Walser Smith geeft donderdag een lezing tijdens de conferentie ‘The Future of German History’ in Amsterdam.


Lees meer


top
Op deze site worden cookies gebruikt, wilt u hiermee akkoord gaan?
Accepteer Weiger