Gastropopulismus: 'Wij zijn geen broccolirepubliek!'

Markus Söder groeide de afgelopen jaren uit tot een foodblogger van formaat. Op Instagram heeft hij bijna 800.000 volgers, die hij trakteert op een mix van politieke berichten en foto’s van zijn maaltijden. Zijn posts, voorzien van de hashtag #Soderisst (Söder eet), kunnen op veel positieve reacties rekenen. Maar sommige volgers vragen zich af of hij naast al dat eten ook nog tijd heeft om zijn deelstaat te leiden. In het onderschrift bij een foto van een kop erwtensoep reageert Söder op de kritiek: "Deze foto’s tonen korte momenten, tussen al mijn werk in.” Maar de vraag blijft: waar komt die focus op eten toch vandaan?

Beiers chauvinisme

Aan de hand van eten geeft Söder blijk van zijn liefde voor Beieren. Op Instagram zet hij de Beierse klassiekers graag in het zonnetje, zoals Schäufele (gebraden varkensschouder) en Saures Lüngerl (stoofpot van kalfslongen). Hij bracht zelfs een kookboek uit vol met regionale specialiteiten. “De Beierse keuken is de beste en meest veelzijdige van heel Duitsland”, schreef hij in het voorwoord (in de CSU-fanshop is het boek uit 2023 nog steeds te bestellen). 

Eten als onderdeel van nationalistische politiek is niets nieuws. De Italiaanse politicus Matteo Salvini laat zich graag fotograferen met pizza en pasta en de Braziliaanse president Jair Bolsonaro deelde vaak foto’s van typisch Braziliaanse gerechten. Toch lijkt het bij Söder verder te gaan dan alleen het vieren van de Beierse cultuur. Want hij plaatst net zo graag foto’s van pizza, döner en friet. De gemene deler van bijna alles dat Söder op Instagram zet, zit hem in iets anders: veel vet en veel vlees.

Gastropopulismus

Söders foodblogging is vooral onder jongeren populair. Een simpele foto vanuit de McDonald’s levert hem bijna 23.000 likes op. Dat is niet verrassend, stelt Carsten Reinemann, professor voor politieke communicatie aan de Ludwig Maximilian Universität München. Söders focus op eten is een typisch voorbeeld van Gastropopulismus, zegt de onderzoeker in weekblad Stern. Een klassieke truc van populistische politici: “Het doel is om de afstand tot ‘het volk’ te verkleinen.” Niet moeilijk doen over veel vlees of vet hoort daarbij. Dat resoneert bij veel mensen, volgens Reinemann, Söder eet net als de ‘gewone Duitser’. 

Overal ter wereld zetten populistische politici eten op deze manier in, maaltijden moeten vooral ‘gewoon' zijn. Denk aan Donald Trump die in het Witte Huis sporters op McDonald's trakteerde, en niet op het gebruikelijke luxe diner. Of in Nederland PVV-leider Geert Wilders, die op X reageerde met #handenafvanmijngehaktbal als reactie op het advies van de internationale onderzoeksorganisatie EAT-Lancet om minder vaak vlees te eten. 

Vooral rechtse partijen maken voeding politiek om inhoudelijke standpunten uit te dragen, blijkt uit onderzoek. Eten blijkt voor politici een effectieve manier om bij mensen emoties op te roepen en je aan bepaalde groepen in de samenleving te verbinden. Zo verspreidde de extreemrechtse partij Alternative für Deutschland (AfD) in 2017 posters met een foto van een varken en daarbij de tekst “De Islam? Past niet bij onze keuken.” De partij zette varkensvlees in als een splijtzwam: voor mensen die geen varken eten, is in Duitsland geen plek, was de boodschap. Eten wordt zo een symbool van culturele verschillen dat wereldwijd steeds vaker politiek wordt ingezet, stellen de wetenschappers.

'Niemand komt aan mijn schnitzel!'

Toen de Turkse president Erdogan in 2013 het yoghurtdrankje ayran tot nationale drank uitriep, was dat een duidelijke boodschap aan zijn conservatieve achterban. “Helaas is bier lang gepresenteerd als onze nationale drank, maar dat klopt niet. Het is ayran”, zei hij in een officiële speech. Volgens veel Turken koos hij hier openlijk partij voor de moslimgemeenschap en besloot hij bewust om veel seculiere Turken van zich te vervreemden, die de consumptie van alcohol juist als een belangrijke vrijheid zien. In Sri Lanka gebeurde in 2020 iets vergelijkbaars. Een verbod op de slacht van koeien leverde regeringspartij SLPP veel lof op vanuit de Boeddhistische gemeenschap, maar voelde voor de moslimminderheid in het land juist als een aanval. 

Ook in Europa is de politisering van vlees terug te zien. De Italiaanse politicus Salvini noemde in 2019 tortellini zonder varkensvlees een poging om “onze geschiedenis uit te wissen”. In Frankrijk prezen bezoekers van een 'varkensvlees festival' in 2017 het evenement vanwege de afwezigheid van “boerka’s”. En, om weer even terug te keren naar Duitsland, op een volksfeest in Beieren in 2023 riep AfD-voorzitter Alice Weidel een menigte toe dat de Groenen en de SPD “onze Heimat kapot willen maken” en “onze Bratwurst en schnitzel willen verbieden”. “Ik laat me mijn schnitzel niet afpakken!" riep Weidel. “Niemand komt aan mijn schnitzel! We worden door waanzinnigen geregeerd!”

Vlees-cult

Zo wordt vlees steeds meer een politieke splijtzwam. Bij Söder loopt die niet zozeer langs religieuze lijnen, maar vormt het, net als bij Weidels verdediging van de schnitzel, een kans om zich af te zetten tegen linkse partijen die om milieuredenen vleesconsumptie willen terugdringen. De CSU-politicus bouwt aan een ware vlees-cult, met een centrale rol voor de populaire döner kebap. Zo organiseerde hij al eens een meet & greet in een dönerzaak en registreerde hij onlangs zelfs officieel de merknaam ‘Söder Kebab’. T-shirts met een Söder Kebab-logo zijn te koop in de CSU-fanshop. Op Instagram doet hij zijn nieuwe merk alvast eer aan: poserend met een döner in zijn hand kondigt hij een belastingverlaging voor Beierse horeca aan. “Zodat döner ook in de toekomst betaalbaar blijft.”

“Bij Olaf Scholz kreeg je op de kanselarij een flauwe groentesoep”, vertelde Söder afgelopen zomer in een interview in Die Zeit. Bij Angela Merkel was dat anders: “Er was stevig eten: gehaktballen, schnitzels, Weense worstjes. (..) Met eten mag je jezelf belonen”, aldus de Beierse premier. Eten wordt in het Gastropopulismus onderdeel van een cultuurstrijd tussen links en rechts. Vlees wordt neergezet als ‘sterk’ en groente als ‘flauw’, ‘rechts is bourgondisch’ en ‘links is zuinig’.

Dat werd nog eens extra duidelijk toen CSU-politicus en slager Alois Rainer aantrad als minister van Landbouw in het kabinet van bondskanselier Friedrich Merz. Hij volgde  minister Cem Özdemir van de Groenen op. Söder was blij met de wissel: “Leverworst in plaats van Tofu-onzin!” Söder verzette zich eerder hevig tegen het beleid van Özdemir, die de btw op groente en fruit wilde afschaffen en op vlees licht wilde verhogen. “Wij zijn geen broccolirepubliek!” was de reactie van de Beierse premier. Onder CSU-minister Rainer krijgen vleesproducenten weer meer ruimte. Een verplicht diervriendelijkheidskeurmerk op vlees in de supermarkt heeft hij uitgesteld.