Conservatieve CDU/CSU wakkert cultuurstrijd aan
Analyse

‘Julia Klöckner: voorvechter voor de rechtse cultuurstrijd - of gewoon onhandig?’ kopte de Berliner Morgenpost deze week. Klöckner (CDU) is sinds ze in maart de nieuwe voorzitter van het Duitse parlement werd, meerdere keren in opspraak geraakt. In juni maakte ze bekend dat de Bondsdag de Pride-vlag niet meer hijst als in Berlijn de Christopher Street Day Parade wordt gehouden. Die parade vraagt aandacht voor de rechten van de lhbti+-gemeenschap. Een Pride-vlag op de Bondsdag past niet bij de neutraliteitsplicht die voor de overheid geldt, was een van de argumenten.

Het besluit leidde tot veel kritiek en discussie, niet alleen in de queer-gemeenschap. Merz gooide in een talkshow olie op het vuur toen hij met betrekking tot de Pride-vlag zei dat de Bondsdag “geen circustent” is. Daarmee diskwalificeerde hij een groep mensen die steeds meer onder druk is komen te staan: geweld tegen lhbti+-ers is de afgelopen jaren flink toegenomen. Met kwalificaties als “neutraliteitsplicht” en “circustent” schuift de CDU/CSU - bedoeld of niet - op richting de uiterst rechtse AfD, waar ze zich juist van zegt te willen distantiëren. 

Klöckner veroorzaakte een nieuwe rel toen ze eerder deze maand op het zomerfeest van de CDU in Koblenz sprak. Dat werd mede georganiseerd door een ondernemer die ook Nius financiert, een uiterst rechts nieuwsplatform dat desinformatie verspreidt. Een Bondsdagvoorzitter heeft op zo’n bijeenkomst niets te zoeken, luidde de kritiek, ook uit haar eigen partij. Tijdens de bijeenkomst hield ze een toespraak waarin ze Nius vergeleek met de linkse krant de taz. Als je de fake-news-campagnes van Nius gelijk stelt aan de kritische journalistiek van de taz, verzwak je het vertrouwen in onafhankelijke media, verweten meerdere politici en de Duitse journalistenorganisatie DJV haar.

Dat Klöckner zo provoceert, is niet per ongeluk, concludeert de Berliner Morgenpost op basis van gesprekken in en rond de Bondsdag. “Klöckner richt zich bewust op een zeer conservatieve tot rechtse clientèle.”

Rechtse hetze

In juli leidde de benoeming van drie rechters voor het Constitutioneel Hof tot een politiek schandaal. Normaal gesproken is dat een hamerstuk in de Bondsdag. Maar de CDU/CSU liet de stemming snel van de agenda halen toen bleek dat een groot aantal leden van de christendemocratische fractie niet voor Frauke Brosius-Gersdorf wilde stemmen, de kandidaat die door de SPD was voorgedragen.

In de weken voorafgaand aan de stemming werd er op uiterst rechtse nieuwsplatforms, waaronder Nius, een ware hetze tegen Brosius-Gersdorf gevoerd, waarbij veel desinformatie werd verspreid. Die leugens werden weerlegd, maar toen was de ophef een eigen leven gaan leiden.

Door het plotselinge verzet tegen Brosius-Gersdorf laadden de CDU/CSU’ers die in de Bondsdag tegen haar wilden stemmen, de verdenking op zich dat zij zich door die extreem-rechtse haatcampagne hebben laten beïnvloeden. Al waren de gematigde standpunten van de juriste voor een deel van de christendemocraten op zichzelf al te vergaand, zei de gezaghebbende politicoloog Karl-Rudolf Korte daar onlangs over. Ook dat is zorgwekkend: dat CDU/CSU’ers gematigde standpunten afdoen als radicaal en bereid zijn al in opstand te komen bij een formaliteit als de benoeming van een kandidaat-rechter. Daarmee zetten ze hun eigen partijleiding voor gek en hebben ze de samenwerking met coalitiepartner SPD flink beschadigd. De sociaaldemocraten zijn woedend dat de alom gerespecteerde juriste door het slijk is gehaald. 

Inclusief taalgebruik

Dan is er de cultuurstrijd om genderinclusief taalgebruik. Die woedt al langer, maar werd na het aantreden van het kabinet-Merz verscherpt. In Duitsland kun je inclusieve formuleringen gebruiken, zoals het Gendersternchen (‘Student*innen’), de Gender-Doppelpunkt (‘Student:innen’). Het idee is dat je daarmee alle mensen in de samenleving – mannen, vrouwen en iedereen die daar tussenin zit – aanspreekt. Sommige deelstaten en ministeries stimuleren deze genderinclusieve taal, andere stellen er strenge regels voor op.

Niet alleen conservatieve Duitsers hebben bezwaren tegen het gebruik van de speciale tekens in teksten. Maar cultuurstaatsminister Wolfram Weimer maakte er een ideologische discussie van toen hij begin augustus via de Bild Zeitung aankondigde dat hij zijn medewerkers het gebruik van genderinclusieve taal verbiedt. Taal is geen "speelveld voor ideologen", aldus Weimer. Gendern noemt hij "betuttelende taalopvoeding". Het gaat hem om "onze taalcultuur in het land van dichters en denkers" en om "de schoonheid van onze taal". Gendern draagt volgens Weimer bij aan de "verdeeldheid in onze samenleving".

De partijloze Weimer geldt als uitgesproken conservatief en polariserend. Dat de CDU/CSU juist hem tot bewindspersoon met de portefeuilles Cultuur en Media benoemde, wekte in het voorjaar al verbazing. Dat hij deze discussie aanzwengelt, is niet verrassend. 

Al deze discussies - over de Pride-vlag, journalistiek, de strijd om een rechterbenoeming en om inclusief taalgebruik - zijn koren op de molen van de AfD. Die is sinds de verkiezingen  in de peilingen alleen maar gegroeid. Als je die partij wind uit de zeilen wil nemen, moet je haar thema’s zo klein mogelijk maken, is de consensus onder politicologen en blijkt ook steeds weer in de praktijk. Dat is voor sommige christendemocraten lastig, omdat ze een deel van die standpunten deelt. Maar als ze de Kulturkampf steeds weer doen oplaaien, wordt het wel steeds moeilijker om de Brandmauer, het cordon sanitaire, tegen de AfD in stand te houden.