Warum, wieso: kennen we allemaal het Ampelmännchen?
Wat je altijd al over Duitsland wilde weten maar nooit durfde te vragen

Om het hoge aantal verkeersongevallen in de DDR terug te dringen, bedacht verkeerspsycholoog Karl Peglau begin jaren zestig een oplossing: het Ampelmännchen. Het idee van Peglau was om een sympathieke en benaderbare figuur te maken, zodat voetgangers hem zouden volgen. Daarom kreeg het stoplichtmannetje een vol figuur, een bolle neus en een hoed.

Peglau presenteerde zijn idee op 13 oktober 1961 aan de verkeerscommissie van Oost-Berlijn. De commissie stemde in met zijn idee maar het duurde tot 1969 tot de eerste verkeerslichtmannetjes te zien waren in Berlijn. Peglau moest wel een belangrijke aanpassing doen: In zijn ontwerp liep het mannetje naar rechts. Dit was niet in lijn met de socialistische ideologie en daarom moest hij dit aanpassen en het mannetje naar links laten lopen.

Na de Duitse hereniging van 1990 dreigde het Ampelmännchen, zoals veel symbolen uit de DDR, uit het straatbeeld te verdwijnen. De nieuwe (West-Duitse) stoplichten zorgden voor een storm van kritiek van de bevolking en leidde tot de oprichting van een comité. Het ‘Komitee zur Rettung der Ampelmännchen’, pleitte voor behoud van het Ampelmännchen. Daarmee bleef een stukje DDR behouden en voelden inwoners van Oost-Duitsland zich thuis, vond het comité. In 1997 bereikten zij hun doel: het Ampelmännchen bleef behouden.

Creatieve navolging

Waarom betalen Duitsers nog vaak met contant geld? Waarom mag je op de Duitse Autobahn zo hard rijden? In de serie ‘Warum, wieso?’ zoeken we antwoorden op vragen over Duitse eigenaardigheden.

Het Ampelmännchen legde de basis voor creatieve voetgangerslichten, vele zijn er gevolgd. In 1997 ontwierp grafisch kunstenaar Hans-Jürgen Ellenberger, gebaseerd op het Ampelmännchen, het Ampelfrauchen. Het duurde tot 2004 totdat het Ampelfrauchen voor het eerst in het openbaar te zien was. De Oost-Duitse stad Zwickau introduceerde het stoplichtvrouwtje. Dresden volgde een jaar later. Het Ampelfrauchen stond volgens de stad voor gelijke kansen.

Door de invoering van het Ampelfrauchen kregen de voetgangerslichten een inclusiever karakter. Dit kwam in een stroomversnelling toen München het Ampelpärchen invoerde in 2015. Op dit queerverkeerslicht lopen twee personen van hetzelfde geslacht hand in hand. Inmiddels hebben ook andere Duitse steden het queersymbool geïntroduceerd. München was overigens niet de eerste Europese stad die een queerstoplicht invoerde; Wenen introduceerde het in 2015 naar aanleiding van de organisatie van het Eurovisie Songfestival in datzelfde jaar.

De creatieve invulling van het Ampelmännchen inspireerde veel Duitse steden om eveneens een creatief voetgangerslicht te introduceren. Karl Marx verscheen in een voetgangersverkeerslicht in zijn geboortestad Trier in 2018. Bij groen licht loopt Marx met een boek onder zijn arm. Vanzelfsprekend loopt hij naar links. Andere voorbeelden van creatieve voetgangerslichten in Duitsland zijn de mijnwerker in Duisburg, die de mijnbouw in het Ruhrgebied symboliseert, Beethoven in zijn geboortestad Bonn en sprookjesfiguren zoals de Bremer Stadtmuzikanten in Bremen en de rattenvanger in Hamelen. De voetgangerslichten zijn bedoeld om het toerisme te stimuleren.

Voor het gebruik van creatieve voetgangersstoplichten zijn Duitse steden gebonden aan wet- en regelgeving. In het Wegenverkeersreglement (VwV-StVO) staat dat steden een vergunning moeten aanvragen en dat bij eventuele ongevallen de stad zelf aansprakelijk is. Daarnaast schrijft de wet voor: “In het verkeerslicht voor voetgangers moet het rode symbool een staande voetganger weergeven en het groene symbool een lopende voetganger.”

Voetgangersstoplichten in Nederland

De creatieve voetgangerslichten zijn ook overgewaaid naar Nederland. In 2000 verscheen ‘Sofie’ in Amersfoortse stoplichten, een jonge dame die vrouwenrechten symboliseert. Enkele jaren later was ze ook in Haarlem en Utrecht zichtbaar. In 2016 introduceerde de stad Utrecht, naar Weens model, een stoplichtfiguurtje waarin twee personen van hetzelfde geslacht zijn afgebeeld. Utrecht wilde hiermee de acceptatie van queers vergroten. Niet veel later verscheen Nijntje in de stoplichten in de stad. Ook andere steden verzonnen alternatieve lichten. In Groningen is bijvoorbeeld een fiets afgebeeld met het netnummer 050.