Een hete lente
Universiteiten mogen collegegeld heffen

Duitse studentenbonden voorspellen een hete lente. Volgens verschillende belangenorganisaties staan de komende maanden protestacties op stapel, vergelijkbaar met acties uit 1997 en, meer recentelijk, 2003. Verspreid over heel Duitsland werden toen wekenlang universiteitsgebouwen bezet en werd het academische leven nagenoeg tot stilstand gebracht. Het hoogtepunt van de acties is gepland voor mei, wanneer de studenten gezamenlijk met de vakbonden willen demonstreren tegen het beleid van de bondsregering van kanselier Gerhard Schröder (SPD).

Onwettig

De aankondigingen van de boze studenten volgen op een ingrijpend besluit van de hoogste gerechtelijke instantie in Duitsland, het Bundesverfassungsgericht. Dat bepaalde woensdag dat het door de rood-groene regering in 2002 afgevaardigde verbod op de heffing van collegegeld onwettig is. Met het verbod zou de centrale regering in Berlijn destijds haar competenties hebben overschreden. Onderwijs behoort in de federale Bondsrepubliek tot de portefeuille van de zestien deelstaten. Dat betekent dat de deelstaatregeringen ieder voor zich mogen bepalen of zij collegegeld heffen, aldus het gerechtshof. De zaak was aangespannen door enkele deelstaten die worden geregeerd door oppositiepartij CDU. De christen-democraten zijn voorstander van collegegeld. De partij heeft inmiddels al laten weten haast te willen maken met de invoering ervan. De christen-democraten denken met ingang van komend studiejaar aan 500 euro per semester (in Nederland is dat ongeveer 700 euro).

Het oordeel van het Verfassungsgericht vormt een bittere pil voor de tegenstanders van collegegeld, die voornamelijk zijn te vinden binnen de politieke partijen SPD en Die Grünen en onder een belangrijk deel van de bijna twee miljoen Duitse studenten. Zij bedienen zich vaak van het argument dat (hoger) onderwijs principieel kosteloos behoort te zijn. Ieder mens heeft evenveel recht op een opleiding en dus mag geld geen beletsel vormen voor het volgen van een studie. Bovendien profiteert indirect de gehele maatschappij van hoogopgeleide jongeren. De heffing van collegegeld staat haaks op deze uitgangspunten, aldus tegenstanders van het recente besluit. Het opwerpen van een financiële drempel zou tot een sociale tweedeling in het onderwijs leiden. Studenten met vermogende ouders wacht goed onderwijs en kinderen uit minder draagkrachtige families moeten het binnenkort doen met tweederangs onderricht, zo luidt de vrees.

Achilleshiel

De onder Duitse studenten diepgewortelde overtuiging dat onderwijs ‘gratis’ behoort te zijn wordt ook gevoed door de praktijk, waarin universiteiten geen collegegeld verlangen. De Duitse instellingen voor hoger onderwijs ontvangen hun financiële middelen al sinds enkele decennia uit handen van de staat. Deze praktijk gaat terug tot het jaar 1976, toen de Bondsrepubliek toetrad tot het Internationale Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten. Dit VN-verdrag, dat ook door Nederland is ondertekend, schrijft voor dat hoger onderwijs voor iedereen “gelijkelijk toegankelijk” moet zijn, door middel van de “geleidelijke invoering van kosteloos onderwijs”. Het was om dit beginsel te waarborgen dat de huidige regering ruim twee jaar geleden besloot om het heffen van collegegeld in zijn geheel te verbieden.

De voorstanders van collegegeld – behalve de CDU en de liberale FDP ook de Duitse werkgevers en de meeste universiteiten – verwachten dat het collegegeld positief uitpakt voor de kwaliteit van het onderwijs. Als de bijna twee miljoen studenten stuk voor stuk 500 euro per semester betalen, beschikken de universiteiten per jaar over een slordige twee miljard euro extra. Daarvan kunnen collegezalen worden gebouwd en boeken worden aangeschaft. En dat is dringend nodig: internationaal vergelijkend onderzoek laat zien dat het met de kwaliteit van het Duitse onderwijs niet best is gesteld. Het land van dichters en denkers verkeert al tijden in malheur over de toestand van zijn vermaarde Bildung. Menig Duits student heeft al eens gedemonstreerd tegen de beroerde voorzieningen aan zijn of haar universiteit.

Dit vormt ook meteen de achilleshiel van de tegenstanders van collegegeld: zij pleiten voor verbetering van de kwaliteit van onderwijs, maar weigeren vaak in te stemmen met het betalen van een eigen bijdrage die deze verbetering mogelijk kan maken. Onderwijs moet immers ‘gratis’ zijn. Daarnaast zijn veel studenten die wel bereid zijn te betalen, bang dat hun geld op de verkeerde plek terechtkomt. Aangezien de universiteiten hun geld tot dusverre volledig van de staat hebben gekregen – en niet voor een belangrijk deel ook van de student, zoals in Nederland – bestaat onder studenten de vrees dat eventueel te betalen collegegeld ook naar de deelstaten vloeit en niet het eigen onderwijs ten goede komt.

Leenstelsels

Het is daarom zaak voor de deelstaten die nu van plan zijn collegegeld in te voeren, om randvoorwaarden te creëren die de bestaande scepsis onder studenten wegnemen. De CDU voert momenteel een intern debat over allerhande leenstelsels waarmee de algemene toegankelijkheid van de universiteit wordt gewaarborgd. Zo wordt – net als in Nederland gedeeltelijk praktijk is – gedacht aan een systeem waarin studenten het geld voor hun studie lenen en dit na afloop van hun opleiding gefaseerd terugbetalen. De Duitse werkgeversorganisatie heeft voorgesteld iedere student een persoonsgebonden budget van 15.000 te schenken. Dit zou zichzelf later op indirecte wijze terugbetalen in de vorm van goed opgeleide werknemers.

De CDU zou er ook omwille van haar eigen aanzien goed aan doen om met de invoering van collegegeld te wachten totdat in een systeem van financiering is voorzien. Als zij het collegegeld invoert zonder dat de studenten worden gecompenseerd, bestaat de kans dat deze en masse vertrekken naar door de SPD geregeerde deelstaten waar nog niet voor een opleiding hoeft te worden betaald.

Mark Schenkel is historicus. Regelmatig schrijft hij artikelen voor het Duitslandweb.