Smirten op Smokey Sunday
Impressies uit een rookvrij München

Een jonge vrouw beent haastig langs een café, remt even af bij het groepje rokers dat voor de deur staat, vraagt om een sigaret en laat zich een vuurtje geven: "Best handig dat alle rokers nu op straat staan." Een paar woorden van verstandhouding met het groepje en de vrouw haast zich weer verder, de brandende sigaret in haar mondhoek.

Zulke scènes zijn nu ondanks het winterseizoen regelmatig te zien in de Beierse hoofdstad München. Met de 'wet ter bescherming van nietrokers' loopt Duitsland voor op plannen van de Europese Unie om het roken in openbare gelegenheden aan banden te leggen.

Strengst

Beieren is het strengst bij het omzetten van dit door de Bondsregering besloten en door de deelstaten uitgevoerde rookverbod. Dat is vooral in de horeca te merken: anders dan in andere deelstaten mag je hier bijvoorbeeld ook in afgesloten ruimtes geen sigaret meer opsteken.

Naar de ontspannen stemming op straat te oordelen, zitten de rokers daar niet zo mee. Maar de horecabezitters moeten nog wennen aan het rookverbod: zij vrezen minder drank om te zetten, nu een groot deel van hun gasten op straat staat. Of deze angst terecht is, blijft voorlopig gissen.

Minder lang

Kelner Thomas houdt het kort, want zijn centraal gelegen café-restaurant is goed gevuld. Met name dertigers weten het etablissement te vinden. "Ja, de gasten komen nog wel," is zijn indruk, "maar ze blijven minder lang zitten dan wanneer ze tegelijk met hun biertje een sigaret hadden kunnen opsteken."

Veel rokende bezoekers hebben geen zin om voor elke sigaret heen en weer te lopen. Die bestellen na het eten hooguit nog één drankje en vertrekken dan.

Een spoor van as en sigarettenpeuken langs de drukke Fraunhoferstraße lijkt dat vermoeden te bevestigen. Van grand café tot bruine kroeg zijn alle horecagelegenheden hier vertegenwoordigd.

Hoewel de meeste uitbaters asbakken, tafeltjes of zelfs straalkacheltjes buiten zetten om het hun rokende clientèle naar de zin te maken, vinden velen het kennelijk handiger om hun sigaretje onderweg te roken.

Betuttelend

Dat zij haar shagje niet meer in het warme café kan opsteken, vindt een passerende scholiere geen ramp: anderen hoeven toch niet onder haar ongezonde gewoontes te lijden, mompelt ze verlegen.

Een nietroker in een naburig café daarentegen vindt het rookverbod overdreven en betuttelend. Hoewel de besnorde zestiger zelf hooguit snuiftabak neemt – "nee, dat is geen trucje om onder het rookverbod uit te komen" – stoort het rookgedrag van anderen hem niet.

Als deze twee cafébezoekers ook maar een beetje representatief zijn, dan had de Duitse horeca zichzelf het rookverbod misschien wel kunnen besparen. Het is tenslotte pas ingevoerd, nadat vrijwillige afspraken tussen horeca en overheid onvoldoende bleken om het passief roken te beperken.

Nu reageren veel horeca-eigenaars onaangenaam verrast op de radicaliteit van het algehele rookverbod.

Stüberl

In Beieren klagen vooral de traditionele uitbatingen, de 'Stüberl', over het uitblijven van hun meestal rokende stamgasten. De 'Vereniging tot behoud van de Beierse cafécultuur' (VEBWK) moedigt haar leden daarom tot elke legale vorm van verzet aan: er is zelfs sprake van een klacht bij het federale constitutionele hof wegens "inperking van de vrije beroepsuitoefening".

Verder wil de vorig jaar uit protest tegen het rookverbod opgerichte organisatie de boetes voor het roken in cafés en de faillissementen als gevolg van het rookverbod gaan bijhouden. Tot nu toe vermeldt de verenigingswebsite echter nog geen concrete getallen.

Na vier weken rookverbod valt er nu eenmaal nog weinig betrouwbare informatie te winnen over de gevolgen ervan. Tot nu toe berust de discussie dan ook op de ervaringen in andere Europese landen en deelstaten met een rookverbod. Deze lopen echter zo sterk uiteen dat er voor elke belangengroep wel een passend argument bij zit.

Teruggang

Zo leidde het rookverbod in de Verenigde Staten, Italië en Ierland volgens voorstanders ervan niet tot dalende horeca-inkomsten, maar wel tot een teruggang van het aantal rokers.

Tegenstanders zoeken hun argumenten liever dichter bij huis: na de invoering van een rookverbod in de Duitse deelstaten Baden-Württemberg en Nedersaksen registreerde onderzoeksbureau CHD Expert teruglopende bezoekersaantallen bij een kwart van de horecabedrijven.

Het op de horeca gerichte rapport beslaat echter nog geen drie maanden. Zo zijn er over het zomerseizoen, waarin de gevolgen het rookverbod het kleinst zijn, zo goed als geen gegevens.

Rokersclub

Weinig Beierse horecabezitters trekken uit dergelijke studies dan ook conclusies voor hun eigen situatie. In München bijvoorbeeld hebben slechts een stuk of twintig van de ongeveer driehonderd cafés, bars en restaurants zichzelf tot 'rokersclub' verklaard – één van de weinige mazen in de strenge wetgeving, die immers het roken in privéclubs toestaat.

Het nadeel van deze oplossing is dat voortaan alleen leden de nieuwbakken 'club' binnen mogen. De klandizie van passanten raken deze horecagelegenheden op die manier onherroepelijk kwijt. Geen wonder dat velen zoeken naar een middenweg. "Besloten gezelschap" kondigt het bord voor een trendy café op de hoek van de Fraunhoferstraße aan. Vandaag is de tweewekelijkse "Smokey Sunday", waarvoor bezoekers zich per email moeten aanmelden.

Het rookverbod is namelijk ongeldig, als een café voor een avond is afgehuurd – een handige oplossing dus voor cafébezitters, die geen rokersclub willen. Binnen staat 'gastheer' Justin zich te vervelen. Voor hem liggen vier A4-tjes met aanmeldingen, maar er zijn nog maar vijf gasten komen opdagen.

Kennelijk is de mogelijkheid om te roken ook geen garantie voor een vol café. Geen wonder, want de rokers lijken helemaal niet zo onder de nieuwe situatie te lijden. Voor de cafédeur ontstaan nieuwe contacten en krijgt de Duitse taal er nieuwe woorden bij als 'smirten': een combinatie van 'smoke' en 'flirten'.

Carina de Jonge promoveert in München en schrijft regelmatig voor het Duitslandweb.