Merkel vaart vastberaden middenkoers
Partijcongres CDU in Dresden

Op de eerste dag van haar twintigste partijcongres in Dresden nam de CDU gisteren belangrijke, maar vooralsnog symbolische beslissingen voor de komende jaren. De door de achterban aangenomen voorstellen over de flexibilisering van de arbeidsvoorwaarden enerzijds en de verlenging van de werkloosheidsuitkering voor oudere werknemers anderzijds vormen niet minder dan een beginselverklaring. De dreigende richtingenstrijd binnen de CDU tussen de sociale gerechtigheid van de linkervleugel en het marktdenken van de rechtervleugel lijkt daarmee voorlopig bedwongen en Angela Merkels autoriteit als partijvoorzitster bekrachtigd.

De richtingenstrijd was begonnen door het optreden van Jürgen Rüttgers, de minister-president van Noordrijn-Westfalen en een vertegenwoordiger van de linkervleugel van de CDU. Rüttgers – wiens grote verkiezingsoverwinning in 2005 in Noordrijn-Westfalen indirect de aanleiding voor de vervroegde Bondsdagverkiezingen vormde – heeft dit jaar het onderwerp sociale gerechtigheid ontdekt. Al in augustus deed hij van zich spreken met zijn uitlatingen over de "levensleugens" van de CDU, dat lagere belastingen en loonkosten automatisch voor meer arbeidsplaatsen zouden zorgen. De discussie rond de werkloosheidsuitkering – die trouwens al in 2004 op de CDU-agenda stond – vormde voor Rüttgers een goed middel om zijn beginselverklaringen in concrete beleidsplannen te vertalen.

Liberaal versus sociaal

Op het eerste gezicht leek het alsof Rüttgers gisteren in Dresden de agenda bepaalde. Zijn omstreden voorstel om de maximale tijdsduur van de inkomensgebonden werkloosheidsuitkering te koppelen aan het arbeidsverleden van werknemers werd met grote meerderheid aangenomen. Tegelijkertijd nam het congres echter ook de voorstellen van Baden-Württembergs minister-president Günther Oettinger met een brede meerderheid aan. Oettinger pleitte ervoor om de ontslagregeling en de CAO-onderhandelingen te flexibiliseren. De relatief liberale plannen van Oettinger vertegenwoordigen het andere geluid binnen de CDU, namelijk de stroming van het marktdenken.

Bovendien leek plaatsvervangend partijvoorzitter Jürgen Rüttgers veel sympathie te hebben verspeeld met zijn omstreden plan. De minister-president van Noordrijn-Westfalen oogstte bij zijn herkiezing als één van de vier plaatsvervangers van Merkel maar 57,72 procent van de stemmen – twintig procent minder dan twee jaar geleden. Ook zijn collega-minister-presidenten Roland Koch (Hessen) en Christian Wulff (Nedersaksen) scoorden vrij laag. Alleen minister van Onderwijs Annette Schavan behaalde met 78,46 procent een vrij goed resultaat.

Afstraffing
In combinatie met de verkiezingsuitslag was de boodschap van de achterban dan ook niet mis te verstaan: enerzijds gaf zij toe dat de CDU haar sociale gezicht meer moet laten zien. Anderzijds vormde de verkiezing van het partijbestuur een onverholen steunbetuiging aan Merkel en een scherpe veroordeling van Rüttgers' eenmansacties. Rüttgers toonde zich duidelijk getroffen door de vernietigende uitslag, maar hield vast aan zijn plan.

Vleugels geven dan wel stijgkracht, maar niet als zij tegen elkaar gericht zijn, waarschuwde de gepromoveerde natuurkundige Merkel maandagochtend nog in haar openingstoespraak voor een vleugelstrijd binnen haar partij. Zelf lijkt Merkel echter juist door de dreigende richtingenstrijd tot grote hoogtes te stijgen: als partijvoorzitster weet zij de sociale en economische stromingen binnen de CDU te bundelen – en haar partijgenoten honoreren dit succes. Op haar eerste partijcongres als Bondskanselier herkozen zij Merkel met ruim 93 procent van de stemmen als partijvoorzitster, ruim vijf procent meer dan in 2004. Alleen in 2000, toen zij voor het eerst als voorzitster werd gekozen, had zij meer stemmen.

Onvrede

Kennelijk heeft Rüttgers met zijn uitlatingen over het sociale gezicht van de CDU de vinger op de zere plek gelegd. Dat blijkt ook uit de grote instemming onder de bevolking: maar liefst tachtig procent bleek het volgens enquêtes eens met Rüttgers stelling, dat wie langer premie betaalt, ook langer van de inkomensgebonden werkloosheidsuitkering mag profiteren, voordat hij in de beduidend lagere bijstand belandt. De controversiële discussie binnen de CDU van de afgelopen weken laat bovendien de latente onvrede binnen de partij met de beslissingen van Leipzig zien.

Veel CDU-ers wijten namelijk het tegenvallende verkiezingsresultaat van 2005 aan de al te grote nadruk op de economisch-liberale programmapunten ten koste van de sociale component. Met name de hervormingsplannen voor het belastingstelsel van gedoodverfd minister van Financiën Paul Kirchhof groeiden uit tot zinbeeld van sociale kilte.

Heel anders ligt dat bijvoorbeeld bij het vandaag besproken voorstel om werknemers voortaan meer mee te laten profiteren van de winst van hun bedrijf: dit zogeheten Investivlohn stuit zowel binnen de CDU als bij coalitiepartner SPD op welwillende reacties.

De beslissingen van gisteren daarentegen zijn vooral partij-intern van vitaal belang. Het ziet ernaar uit dat het de CDU gelukt is om tussen de klippen van "ruk naar links" en "sociale kilte" door te schipperen – met een Merkel die het roer vast in handen heeft. Aan haar nu de taak om de koers van het midden ook in de Bondsdag te blijven vertegenwoordigen.

Carina de Jonge is germaniste en promoveert in München.