Oskar Lafontaine
Afvallige SPD-er terug op het politieke hoofdpodium

Zeven jaar lang had SPD’er Lafontaine, nadat hij als minister van Financiën uit het kabinet was gestapt, vanaf de zijlijn de rood-groene regering van zijn voormalige vriend Gerhard Schröder bestookt met bijtend commentaar. Niks was goed aan de hervormingen van de kanselier: te harteloos, te neoliberaal, geen oog voor de zwakkeren. De Genossen zagen de nestbevuilerij knarsetandend aan. Het heeft Oskar Lafontaine genoeg vijanden opgeleverd.

Na de voor de SPD rampzalig verlopen deelstaatverkiezingen in Noordijn-Westfalen afgelopen mei barstte de bom: “Oskar, wees eerlijk. Ga alsjeblieft weg”, beet SPD-secretaris-generaal Klaus Uwe Benneter hem toe. De leiding van de SPD was het spuugzat. Kort daarvoor had Lafontaine in zijn column in de boulevardkrant Bild aangekondigd zich bij de komende verkiezingen mogelijk kandidaat te stellen voor een links verbond bestaande uit WASG en PDS. Dat was de druppel.

Lafontaine verliet de SPD of – in zijn woorden – het “gezelschap dat zich de SPD noemt”. Want zijn sociaal-democratische overtuiging is Lafontaine niet kwijt. Sterker, de afvallige SPD’er ziet zichzelf als één van de weinige echte sociaal-democraten, zo niet de enige.

Oogappel

Het was allemaal zo anders begonnen. Jarenlang gold Lafontaine als een van de grootste talenten van de SPD, de oogappel van de vroegere bondskanselier Willy Brandt. Op 33-jarige leeftijd schopte hij het al tot burgemeester van Saarbrücken. Lafontaine is een volbloedpoliticus, gepassioneerd en met een sterke overtuigingskracht. De Saarlander is bovendien een uitstekend spreker. De linkervleugel van de SPD heeft hem lang gekoesterd als het geweten van de partij.

Vlekkeloos verliep zijn carrière niet. In 1990 leed Lafontaine – toen partijvoorzitter – als kanselierskandidaat een gevoelige nederlaag tegen de zittende kanselier Helmut Kohl, bij de eerste vrije verkiezingen in het verenigde Duitsland. De sociaal-democraat was verklaard tegenstander van de Duitse eenheid – hij sprak ook wel van de ‘Ko(h)lonisatie’ van de DDR – en de kiezers waren dat niet vergeten.

Tijdens de campagne werd de SPD’er bovendien door een verwarde vrouw met een mes in de hals gestoken en levensgevaarlijk verwond. Hij herstelde snel, maar de verkiezingen waren verloren. Lafontaine maakte als partijvoorzitter plaats voor Rudolf Scharping.

Männerfreundschaft

 Gebeurd was het echter niet met de Saarlander. Na de verkiezingen van 1994, die de SPD opnieuw van Kohl verloor, stootte Lafontaine met steun van de rijzende ster Gerhard Schröder de stijve en kleurloze Scharping van de troon. Lafontaine werd voorzitter, Schröder de kanselierskandidaat voor de verkiezingen van 1998.

Gezamenlijk trokken Lafontaine en Schröder ten strijde tegen Kohl en wisten eindelijk te zegevieren. Maar ondanks een zorgvuldig gecultiveerd glazuurlaagje Männerfreundschaft tussen de twee SPD-sterren wrong de schoen. Lafontaine had het graag nog een keer geprobeerd als kanselierskandidaat, maar zag dat hij geen kans maakte tegen publiekslieveling en mediaster Schröder. Dat deed pijn.

De breuk kwam snel. Al tijdens de kabinetsformatie vlogen de twee elkaar in de haren. Toch kwam Lafontaine als minister van Financiën in Schröders kabinet. Maar de Saarlandse politicus kon zich niet vinden in Schröders streven de Duitse verzorgingsstaat ‘wirtschaftsfreundlich’ te hervormen. Omgekeerd vonden zijn vergaande plannen voor meer sociale gerechtigheid in een geglobaliseerde wereld bij de kanselier weinig gehoor.

Vertrek

Lafontaine kon de strijd niet winnen en hij wist het. Na 136 dagen gaf hij er de brui aan. Eén briefje naar de kanselier was genoeg. “Zeer geëerde heer bondskanselier. Hierbij treed ik af als minister van Financiën. Met vriendelijke groet, Oskar Lafontaine.” Zijn vrouw hoorde van het vertrek van haar man over de radio.

Lafontaines partijgenoten hebben hem zijn plotselinge vertrek nooit vergeven. De ex-minister werd met hoon overgoten, afgeschilderd als een onverantwoordelijk en verwend kind, een verrader. Op zijn beurt heeft Lafontaine zijn critici in gelijke munt terugbetaald. In ontelbare talkshow-optredens, in zijn Bild-columns, met twee boeken voerde hij zijn wraakoefening tegen Schröder en zijn politiek. Eigengereid, betweterig en genadeloos.

De vriendschap tussen Lafontaine en Schröder staat nu al jaren in de ijskast. Sinds 1999 hebben ze elkaar niet meer gesproken. De kanselier noemt zijn voormalige partijvoorzitter in het openbaar niet meer bij naam.

En nu is hij met de Linkspartei terug op het hoofdpodium.

Kampioen

Als mede-aanvoerder van dit nieuwe verbond tussen PDS en WASG wil Lafontaine belastingverhoging voor de rijken en bescherming van Duitse werknemers tegen concurrentie uit lagelonenlanden. Taboewoorden zijn Schröders paradepaardjes Hartz IV (“onteigening van oudere arbeiders”) en Agenda 2010 (“een dictaat van de industrie”).

Radicale retoriek en staaltjes populisme schuwt Lafontaine daarbij niet. Half juni ging hij te keer ging tegen goedkope buitenlandse werknemers die arbeidsplaatsen van Duitsers zouden innemen. ‘Fremdarbeiter’ noemde Lafontaine ze, een term die afkomstig is uit nazi-Duitsland.

De politicus kreeg in heel Duitsland de wind van voren – ook van zijn bondgenoten in de PDS. Verontschuldigingen kwamen pas laat, Lafontaine zei aanvankelijk de opwinding niet te begrijpen. Bondskanselier Schröder liet het buitenkansje niet liggen. “Lafontaine wakkert vijandigheid jegens buitenlanders aan”, brieste hij.

Het linkse verbond is in de peilingen van 11 naar 9 procent gedaald maar is nog steeds groter dan de FDP en de Grünen en mag zich - voorlopig – de derde partij van Duitsland noemen.

Bas de Rue is historicus en freelance journalist.