Berlijnse school was het oog van de storm
Duits verplicht op schoolplein: terugblik op een rel

(17 februari 2006) De Herbert Hoover-school in de Berlijnse wijk Wedding was vorige maand even het middelpunt van een spraakmakende rel. Duitsland was te klein toen bleek dat de school Duits op het schoolplein verplicht had gesteld. Terugblikkend is directrice Jutta Steinkamp nog steeds verbaasd.

De verplichting Duits te spreken onder schooltijd leek het bestuur van de Herbert Hoover-Realschule (havo) in de Berlijnse wijk Wedding een logische stap. Voor meer dan 90 procent van de leerlingen is Duits niet de moedertaal. Aanvankelijk kraaide geen haan naar de maatregel, die de school vorig jaar invoerde. Totdat de Turkse krant Hürriyet er onlangs over berichtte. Toen ontstond grote politieke consternatie. Met de Grünen voorop verwierpen politici dit "nationalisme" massaal. De Turkse gemeenschap sprak woedend van "Zwangsdeutsch" en "Sprachdiskriminierung".

Inmiddels is de storm gaan liggen. De politiek is bijgedraaid nu duidelijk is dat leerlingen, ouders en leraren met de maatregel eigenlijk buitengewoon tevreden zijn. Maar directrice Jutta Steinkamp is nog steeds erg verbaasd over alle opwinding. “Mijn enige zorg is deze kinderen zo op te leiden dat ze later betere kansen hebben in de maatschappij.” De hoog opgelopen discussie in de media was erg principieel en theoretisch. Steinkamp benadrukt dat het besluit van de school uitsluitend ingegeven was door de praktijk van alledag; veel Turkse en Arabische schoolkinderen spreken thuis alleen hun moedertaal. “Bovendien zijn kinderen van die leeftijd erg gevoelig. Zij voelen zich snel buitengesloten als zij om zich heen een taal horen die ze niet begrijpen.”

Steinkamps verbazing over alle commotie is des te groter omdat de omstreden maatregel ruim een jaar lang onopgemerkt bleef. Steinkamp onderstreept dat ouders, leerlingen en leerkrachten vorig jaar gezamenlijk en zonder grote conflicten het besluit namen Duits op school te verplichten. “Alle ouders hebben een formulier ondertekend waarmee ze hun instemming hebben gegeven.” Steinkamp is ervan overtuigd dat de politiek nooit iets van de maatregel op haar school te weten was gekomen als de Turkse Hürriyet het niet aan de grote klok had gehangen. Daarnaast zegt Steinkamp brieven van scholen uit het hele land te hebben ontvangen, die de verplichting Duits te spreken allang hebben doorgevoerd. “Het is eigenlijk helemaal geen opmerkelijk verschijnsel in Duitsland.”

Onhoudbaar

Uit de plotselinge opschudding over de Herbert-Hoover-Realschule blijkt het levensgrote verschil tussen de politieke discussie in Duitsland en de vaak verborgen praktijk. Door de grote afstand tot de werkelijkheid heeft geen enkele politieke partij in Duitsland volgens Steinkamp een coherente visie op de multiculturele samenleving: “Dertig jaar lang heeft de politiek niets aan het immigratieprobleem gedaan. Politici koesterden een idealistisch beeld van de multiculturele samenleving en wilden de realiteit niet onder ogen zien.” De situatie op haar school was door deze politieke blindheid onhoudbaar geworden, drastisch ingrijpen was voor Steinkamp de enige uitweg. De directrice is van mening dat vooral Turken niet goed zijn geïntegreerd. Het feit dat de Turken de grootste groep immigranten vormen, staat volgens Steinkamp in sterk contrast met hun geïsoleerde positie in de Duitse samenleving. Steinkamp stelt hun bereidheid tot integratie onverbloemd ter discussie: “Ik heb ondervonden dat onder Turken kennis van het Duits de afgelopen jaren alleen maar slechter is geworden.”

Targut Hüner van de Türkischer Elternverein in Berlin-Brandenburg, gevestigd aan de Oranienstrasse in Kreuzberg, vindt dat Steinkamp de zaak omdraait. Hüner beweert dat het Turkse isolement juist een gevolg is van de groeiende Duitse vreemdelingenhaat na elf september. De maatregel van de school ziet hij eveneens in dit licht: “Het onderwijs richt zich steeds meer op een monocultuur.” Hij ontkent dat de kinderen thuis en op het schoolplein vooral hun moedertaal spreken. “Het is een schande dat een taal eenvoudigweg uitgesloten kan worden. Engels en Frans zijn toch ook niet verboden.” Het instellen van verboden vindt Hüner überhaupt "onpedagogisch". “Het verstoort het rechtsgevoel van het kind. De Herbert-Hoover-Realschule gaat met zijn maatregel in tegen de Rechten van de Mens.”

Afgeremd

Wat het debat erg onoverzichtelijk maakt, is dat veel verschillende discussies met elkaar worden verbonden. Steinkamp bevestigt dat het verhitte debat over de Deense cartoons de discussie over haar school sterk heeft beïnvloed. “Immigratie is zo'n groot en internationaal thema dat het bijna onmogelijk is om het vrij en zelfstandig te behandelen. Het onderwerp wordt op ontzettend veel verschillende niveaus besproken.” Steinkamp vindt het daarom beter zelf uit het hoogste, principiële niveau weg te blijven. Van een omstreden begrip als Leitkultur houdt ze zich verre: “Dat laat ik graag aan de politiek over.”

Deze terughoudendheid is terug te voeren op de historische beladenheid van het immigratiedebat. Door de vele politieke taboes die uit de Duitse geschiedenis zijn ontstaan, voelen politici zich volgens de schooldirecteur vaak gedwongen een afwachtende houding aan te nemen; zij reageren slechts op wat in de praktijk gebeurt, in plaats van zelf richting te geven. Het publieke debat in Duitsland is volgens Steinkamp veel minder kritisch dan in Nederland: “Een man als Theo van Gogh was bij ons veel eerder afgeremd. De mensen zijn hier veel banger dat de boel gaat ontploffen.”

Incorrect

Half in de openbaarheid opererende instanties als de Herbert-Hoover-Realschule hebben ruimte om zich politiek 'incorrect' te gedragen als de praktijk daarom vraagt. Maar ook deze politieke incorrectheid kent zijn grenzen; uit veel kranten en interviews over de Herbert-Hoover-Schule bleek dat alle partijen in het conflict één ding gemeen hebben: van het voorstel van Rita Verdonk om het Nederlands tot de publieke taal te maken, moeten ze niets hebben.

Merel Leeman is freelance journaliste.