Duitslandweb logo Duitslandweb

'Spengler leert ons niks voor deze tijd'
Interview met Hanco Jürgens

Boeken - 10 oktober 2017 - Auteur: Wiebke Pittlik

De verschijning van de Nederlandse vertaling van ‘Der Untergang des Abendlandes’ wordt vanavond met een debatavond in de Amsterdamse muziektempel Paradiso gevierd. Opmerkelijk, want het boek van de Duitse filosoof Oswald Spengler is al bijna 100 jaar oud en tamelijk onleesbaar. Historicus Hanco Jürgens van het Duitsland Instituut heeft zijn bedenkingen bij de ‘revival’.

'Spengler leert ons niks voor deze tijd'
© DIA
Oswald Spengler, Der Untergang des Abendlandes

Waarom is er nu weer belangstelling voor ‘De ondergang van het Avondland’, zoals het tweedelige boek in Nederlandse vertaling heet?
Jürgens: “Het is een heel sterke titel, die zeker ook aanspreekt nu veel mensen een crisis van de democratie zien. Oswald Spengler was een zeer conservatieve cultuurfilosoof die in zijn boek acht wereldculturen beschreef die volgens hem allemaal een eigen bloei en ondergang doormaakten. Volgens Spengler bevond Europa - het Avondland - zich in de ondergangsperiode. Het was volgens hem zaak zich niet langer op cultuur te richten, maar op de toekomst, de techniek en de krijgsmacht. Dit ondergangsdenken spreekt nu kennelijk aan.”

Wat zijn jouw bezwaren tegen de aandacht voor het boek?
“Volgens mij berust de idee dat we voor déze tijd iets kunnen leren van dit boek op een groot misverstand. Dit boek is geschreven tijdens de Eerste Wereldoorlog in de hoop dat het Duitse leger zou overwinnen. Je kunt het zien als een cultuurfilosofische onderbouwing van het Duitse politieke streven in die oorlog. Tot teleurstelling van Spengler viel de verschijning van zijn boek vrijwel samen met de Duitse nederlaag, in de zomer van 1918. Daardoor droeg het bij aan de ondergangsstemming vlak na de Eerste Wereldoorlog.

'De Ondergang van het Avondland' van Oswald Spengler, vertaald door Mark Wildschut, is verschenen bij Uitgeverij Boom. De uitgever heeft een website gemaakt om voor- en tegenstanders aan het woord te laten.

Hanco Jürgens heeft het boek en zijn bezwaren toegelicht op Radio 1 (10 okt om 09:20 uur)

Via Project Gutenberg is de Duitse versie van het boek in te zien.

Trouw  en De Groene over het boek

De politieke problemen waar Spengler op doelt, zijn van een totaal andere orde dan die van deze tijd. Duitsland was nog geen democratie en Spengler ging prat op de Duitse ridderidealen en de Pruisische deugden. Hij hoopte dat een Duitse ‘Caesar’ het land zou leiden en weer de dominante macht in Europa zou maken. Hij zegt ook in het voorwoord dat hij hoopt dat het boek niet misstaat naast de prestaties van het Duitse leger.”

Waarom is 'Der Untergang des Abendlandes' dan toch interessant?
“Spengler geeft een brede, 19e eeuwse blik op de geschiedenis van acht wereldculturen en karakteriseert die culturen op interessante wijze, meestal aan de hand van één of twee iconen. Voor de klassieke cultuur bijvoorbeeld de Apollo van Belvedère of de Venus van Milo. Voor de Europese cultuur is dat het portret - zoals van Rembrandt - of de muziek van Bach of Goethes Faust. Wat ik interessant vind is dat hij aan zo’n kunstwerk een hele filosofie ophangt. Het perspectief in het portret brengt hij in verband met het contrapunt in de muziek van Bach, bijvoorbeeld.”

Waarom wordt Spengler gezien als een wegbereider van het nationaal-socialisme?
“Hij hoort tot een groep van reactionaire conservatieven die in de republiek van Weimar actief nadacht over de toekomst van Duitsland. Verschillende nazi’s, onder wie Goebbels (propagandaminister, red), waren door hem geïnspireerd. Maar toen puntje bij paaltje kwam, vond Spengler de nationaalsocialisten veel te veel gericht op de massa. Zijn theorieën waren behoorlijk eigengereid. De term Blut und Boden komt oorspronkelijk uit de ‘Untergang’. Maar de nazi’s hebben er hun eigen draai aan gegeven. Uiteindelijk liepen de wegen uiteen.”

Wat kun je leren van dit boek?
“Vooral heel veel over de geschiedenis van de Republiek van Weimar, over een groep conservatieve denkers die reactionaire ideeën hadden en moderniteit, techniek en vooruitgang omarmden om deze ideeën te verwezenlijken. Het tweede deel eindigt met de hoop dat het bloed het zal winnen van het geld. Probeer dat nu nog maar eens uit te leggen.”

 

Reacties

Anne Costo - 28 juli 2022 22:13

Spengler was voor alles een militarist, een anti-democraat en aanhanger van het Führer-principe. Hij ondernam een poging tot een coup tegen de toenmalige democratisch gekozen regering. De Conservatieven (waartoe Spengler) probeerden de nazis te gebruiken als junior-partner in verschillende Landsregeringen en stonden welwillend tegenover Hitler. Na de machtsgreep van Hitler werden de Conservatieven door hem zeer hardhandig opzij gezet. Toen waren ze opeens minder enthousiast over het fascisme.

Reageer
Christina Morina - 13 oktober 2017 17:26

Danke für den kritisch Einspruch, Hanco! - Aber was sagt eigentlich die Ausgabe des Buches ausgerechnet heute, und auch noch als eigenartig interaktives Buch, über den Zeitgeist in den Niederlanden aus?

Reageer
anne balázs - 13 oktober 2017 12:28

Bij het woord bloed denk ik aan bloedprikken in het ziekenhuis of bloeddonatie.
Het lijkt me verstandig dat zo te houden. Ook als de vertaler van het boek bij de presentatie beweerde dat het wel jaren duurt, voordat het boek in je 'bloed' gaat zitten.Over het geloofsgehalte van dit soort gezever was ik verbaasd in Paradiso.Bij mij gaat het er trouwens zowiezo niet inzitten, omdat ik het niet lees.En laat in Gods naam(haha!) de kunsten met rust.Met vriendelijke groet, Anne Balázs

Reageer
Arjan Witte - 12 oktober 2017 11:01

Hanco Projecteert zijn eigen angsten op wat hij leest. Spengler 'hoopt' niets maar beschrijft alleen waarom het voor hem onvermijdelijk is waarom 'het bloed' zal winnen van 'het geld'. Dat is eng ja en fijn hoor, als het niet actueel zou zijn. Laten we duimen, Hanco!

Reageer
R.R. Mollevanger - 11 oktober 2017 12:41

Bij lezen van het origineel enkele jaren terug heb ik me verwonderd over de gedetailleerdheid van zijn kennis van en zicht op zoveel kunstwerken van diverse aard, in een tijd zonder tv, internet, gemakkelijk reizen, radio, lp's etc. En dat hij dat ook leek te kunnen verwachten van zijn lezers

Reageer
Maximaal 500 tekens toegestaan

Lees meer over 'Geschiedenis':

Een andere 9 november

Een andere 9 november

9 november stond dit jaar in het teken van het geweld tegen Joden in 1938. De val van de Muur verdween naar de achtergrond, merkte columnist Merlijn Schoonenboom.


Lees meer

9 november: veel grote geschiedenis op één dag

9 november: veel grote geschiedenis op één dag

Vandaag 100 jaar geleden mislukte Hitlers couppoging in München. 85 jaar geleden vernielden de nazi's in Duitsland talloze synagogen en joodse bedrijven.


Lees meer

Historikerstreit 2.0: Hoe uniek was de Holocaust?

Historikerstreit 2.0: Hoe uniek was de Holocaust?

Was de Holocaust uniek of kun je die met andere genocides vergelijken? Daarover spreken historici in de podcast 'Historikerstreit 2.0'


Lees meer

Conferentie: Hoe Duitse geschiedschrijving verandert

Conferentie: Hoe Duitse geschiedschrijving verandert

Historicus Helmut Walser Smith geeft donderdag een lezing tijdens de conferentie ‘The Future of German History’ in Amsterdam.


Lees meer


top
Op deze site worden cookies gebruikt, wilt u hiermee akkoord gaan?
Accepteer Weiger