Stortvloed aan grandioze filmbeelden
'Auge in Auge' toont geschiedenis Duitse cinema

Het gaat goed met de Duitse film: de internationale successen van films als 'Gegen die Wand' en 'Das Leben der anderen' laten zien dat het elan van de huidige generatie Duitse filmmakers niet alleen in eigen land indruk maakt.

Geen beter moment dus om een Duitse filmgeschiedenis te schrijven: zo'n geschiedenis wordt immers stukken leuker als je een rechte lijn kunt trekken van de pionierstijd van de Duitse film naar een even glorieus heden.

Dat doen de makers van 'Auge in Auge. Eine Deutsche Filmgeschichte' met aanstekelijk enthousiasme. Maar helaas blijft het lichtvoetig werkje niet geheel verschoond van die Duitse zwaarte, waarvan de Duitse filmkunst zich nu juist met zoveel succes emancipeert.

Verrassing

'Auge in Auge' was begin dit jaar een van de verrassingen op de Berlinale. Ondanks jubelende kritieken is de film na de bioscooppremière op 3 juli echter geen kaskraker geworden.

In München bijvoorbeeld viel het werkje slechts in twee bioscopen te bekijken en wie de film nu, na één maand, nog wil zien, moet drie kwartier met de S-Bahn naar het nabijgelegen Seefeld reizen – waar de film voor gemiddeld vijf toeschouwers in het pittoreske stadsslot draait.

Misschien klinkt de ondertitel 'een geschiedenis van de Duitse film' zo midden in de zomervakantie ook teveel naar schoolbanken. Maar die indruk is bedrieglijk: de nadruk ligt bij de makers namelijk op het woord 'een'.

Zonder te claimen 'de' geautoriseerde geschiedenis van de Duitse film te schrijven, rijgen filmcriticus Michael Althen en filmhistoricus Hans Helmut Prinzler opmerkelijke momenten uit maar liefst 250 Duitse films aan elkaar. Belangrijkst selectiecriterium is meestal het lustprincipe.

Interviews

Hartstuk en hoogtepunt van 'Auge in Auge' vormen tien interviews met Duitse filmmakers naar aanleiding van fragmenten uit hun lievelingsfilms – een formule, die doet denken aan het VPRO-programma Zomergasten.

Op die manier herinnert de film niet alleen met veel liefde voor detail aan bekende en minder bekende hoogtepunten van de Duitse filmgeschiedenis: beginnend bij Friedrich Wilhem Murnaus 'Symphonie des Grauens ' (Nosferatu) (1921) en eindigend bij het eerste deel van Edgar Reitz' Heimat-cyclus (1984).

Tegelijkertijd krijgen vooraanstaande Duitse filmmakers een unieke gelegenheid hun eigen band met die geschiedenis te tonen: op de indrukwekkende gastenlijst staan naast regisseurs als Tom Tykwer, Wim Wenders, Doris Dörrie en Caroline Link onder meer Faßbinders cameraman Michael Ballhaus en de acteur Hanns Zischler.

Ontboezemingen

De inhoud van hun verhalen varieert van persoonlijke ontboezemingen – Tom Tykwer vertelt van de nachtmerries, die Murnaus vampierfilm 'Nosferatu' hem in zijn jeugd bezorgde – tot scherpzinnige analyses – zoals de originele maatschappelijke én filmtechnische observaties van schrijver-regisseur Dominik Graf bij het minder bekende jongerenfilm 'Rocker' van Klaus Lemke (1971). De interviewpartners delen alle de passie en de deskundigheid met elkaar waarmee ze over hun lievelingsonderwerp praten.

Het is daarom jammer dat er op de – sowieso veel te korte – interviews geen groepsdiscussie volgt. De telkens terugkerende sequenties, waarin de makers het restmateriaal van de interviews tot een reeks nietszeggende één-woord-zinnetjes aan elkaar hebben gemonteerd kunnen dat gemis niet opvullen.

Wel geslaagd zijn daarentegen de briljant gemonteerde collages rond thema's als 'roken', 'ogen' of 'telefoneren', waarmee de film gelardeerd is. De negen weken montagetijd, die de makers in de film investeerden, waren niet voor niets.

Geestig is bijvoorbeeld, als filmfiguren uit de jaren twintig met die uit nieuwe films als 'Sommer vorm Balkon' lijken te bellen. En met echte zelfironie vraagt zich Michael Althen in een voice-over af of er zoiets als een 'Duitse blik' bestaat.

Geschiedenisles

Helaas ontbreekt het de film soms op cruciale momenten aan deze vorm van zelfspot. Dan is duidelijk te merken dat hij door de firma Preview Productions oorspronkelijk gepland was als tiendelige documentaireserie voor tv.

Hoewel de makers dit plan uitdrukkelijk wilden omzetten in een "film over de liefde voor cinema", lijken zij zich soms toch nog verplicht te voelen om geschiedenisles te geven – Duitse geschiedenisles.

Dat resulteert in plichtmatig aandoende blokken over de Heimatfilms uit de nazitijd en sociaal-realistische DDR-producties. Nadat de filmmakerinterviews al enkele verboden en vergeten juweeltjes uit die periodes aan het licht hebben gebracht, is het tonen van zoveel middelmaat wat mij betreft overbodig – en bij interessantere films als die van Lenie Riefenstahl bleken de auteursrechten te duur.

Geforceerd

Helemaal geforceerd wordt de plichtoefening in Duitse filmgeschiedenis aan het eind, als de film ook nog probeert om de cinema als Duitse uitvinding te claimen. Ja, inderdaad: in 1895 hebben de broers Max en Emil Skladanowsky in Berlijn voor het eerst beelden in beweging gezet – vier weken vóór de Franse gebroedert Lumière, die echter als uitvinders van de film de geschiedenis in zijn gegaan.

Nou en? Na het zien van zoveel hoogtepunten uit de Duitse filmgeschiedenis zou je toch kunnen zeggen, dat dit onrecht van de geschiedschrijving meer dan goedgemaakt is?

Michael Althens voice-over vervolmaakt de indruk in een imagecampagne à la 'Du bist Deutschland' te zijn beland, ten slotte met de constatering dat Duitse film over "ons leven" gaat.

Daarmee gaat de film niet alleen voorbij aan de grote inspiratie van bijvoorbeeld Hollywood en de Franse Nouvelle Vague. Maar ook aan de grote vertaalslag, die alle films – óók Duitse – tussen leven en kunst maken.

Intelligente woorden

Iemand die zijn Duitse filmgeschiedenis met 'Nosferatu' opent, zou zich daarvan toch eigenlijk bewust moeten zijn. En eigenlijk hadden de intelligente woorden van Tom Tykwer over het appel van Murnaus klassieker op onbewuste angsten geen aanvulling meer nodig gehad.

Maar gelukkig beklijven van 'Auge in Auge' vooral de stortvloed aan grandioze filmbeelden – en een grote honger naar meer.

Carina de Jonge promoveert in München en schrijft regelmatig voor het Duitslandweb.

Officiële website 'Auge in Auge'
'Auge in Auge' op IMDB

Alle afbeeldingen afkomstig van www.augeinauge.de.