Discriminatie Sinti en Roma neemt toe in Duitsland

Het MIA-rapport meldt 1678 gevallen van discriminatie en geweld tegen Sinti en Roma in 2024. In 2023 waren dit er 1233. Dat is een toename van 36 procent. Bij ongeveer de helft van de gemelde gevallen ging het om schelden en beledigen. Er waren 94 voorvallen met een directe verwijzing naar het naziverleden, die de genocide op Sinti en Roma tijdens de Tweede Wereldoorlog bagatelliseerden of verheerlijkten. Ook was er sprake van incidenten met materiële schade en bedreigingen en er waren 67 meldingen van fysiek geweld. In 10 gevallen ging het om extreem geweld waarbij de slachtoffers zwaargewond raakten of om het leven kwamen.

“Antiziganisme maakt deel uit van het dagelijks leven in Duitsland”, zei Guillermo Ruiz, directeur van het MIA, eind juni tegen nieuwssite Tagesschau. Hij benadrukt dat het aantal gemelde voorvallen slechts een fractie is van het werkelijke aantal. Dat de hoeveelheid meldingen het afgelopen jaar zo sterk is gestegen, schrijft Ruiz toe aan de toegenomen bekendheid van het meldpunt, maar ook aan de steeds vijandigere sfeer tegen Sinti en Roma.

De toename van antiziganisme staat niet op zichzelf. In Duitsland is discriminatie tegen veel meer groepen de afgelopen jaren flink toegenomen. Het aantal mensen dat bij de Antidiskriminierungsstelle van de Duitse overheid aanklopt, is in 2024 met 6 procent gestegen ten opzichte van 2023, staat in een rapport van de regeringscoördinator tegen discriminatie Ferda Ataman. Het aantal incidenten is ten opzichte van 2019 bijna verdrievoudigd. “Discriminatie is een groeiend probleem in Duitsland”, aldus Ataman. Het rapport laat zien dat het in de meeste gevallen gaat om etnische afkomst, racisme en antisemitisme (43 procent), gevolgd door de discriminatie van gehandicapten (27 procent) en geslachtsdiscriminatie (24 procent).

Institutioneel antiziganisme

Sinti en Roma hebben vaak te maken met institutionele discriminatie. Het MIA-rapport meldt dat 369 van de 1678 voorvallen (22 procent) gingen over contact met autoriteiten, bijvoorbeeld met de politie. Ook op de woningmarkt worden Sinti en Roma gediscrimineerd; het rapport meldt 295 incidenten (18 procent).

Institutioneel antiziganisme komt ook in het onderwijs veel voor. Sinti en Roma krijgen op kinderdagverblijven, scholen en universiteiten vaak te maken met discriminatie, beledigingen en fysiek geweld. Sinds 2023 zijn er 484 voorvallen gemeld die plaatsvonden bij onderwijsinstellingen, zegt Michelle Berger op nieuwssite Tagesschau. Zij is hoofd van een adviescentrum van de Vereniging van Duitse Roma en Sinti in Neurenberg. In werkelijkheid ligt het aantal voorvallen nog veel hoger. “Sinti en Roma proberen vaak voorvallen ‘uit te zitten’”, aldus Berger. De discriminatie zit diep geworteld in het Duitse onderwijssysteem, legt ze uit. Kinderen van Sinti en Roma worden bijvoorbeeld sneller naar het speciaal onderwijs gestuurd of ze worden een klas teruggezet, hoewel dat volgens deskundigen helemaal niet nodig was. Volgens Berger hebben de leraren het goed met de kinderen voor, maar hebben ze vaak ook vooroordelen die al eeuwenlang in de maatschappij leven: “Dat is precies wat het zo gevaarlijk maakt.”

Sinti en Roma

Sinti en Roma zijn al sinds de 13e en de 14e eeuw in Europa gevestigd. Roma is een overkoepelende term die van oorsprong nomadische volkeren aanduidt die hun herkomst hebben in India en het huidige Pakistan. De Sinti is de bekendste groep. In Duitsland is dit ook de grootste groep. Roma vormen geen homogene groep, maar verschillen in bijvoorbeeld cultuur, religie en dialect. Momenteel wonen er 8 tot 12 miljoen Sinti en Roma in Europa, het merendeel in Oost- en Zuidoost-Europa. In Duitsland wonen 80.000 tot 140.000 Sinti en Roma. Van hen hebben ongeveer 70.000 de Duitse nationaliteit.

Sinti en Roma zijn al eeuwenlang slachtoffer van vervolging en uitsluiting, met de Holocaust als dieptepunt. Zelf spreken zij liever van ‘Porajmos’, wat ‘verslinding’ betekent. Tijdens de nazidictatuur (1933-1945) zijn ongeveer 500.000 Sinti en Roma vermoord en is hun culturele erfgoed grotendeels vernietigd. Deze genocide is pas in 1982 erkend door de Duitse staat, door toenmalig bondskanselier Helmut Schmidt.

Commissies en organisaties

De afgelopen decennia zijn verschillende organisaties en commissies in het leven geroepen om de belangen van Sinti en Roma te behartigen en antiziganisme tegen te gaan. In 1982 is de Centrale Raad van Duitse Sinti en Roma opgericht, meldt de Duitse regeringscoördinator voor nationale minderheden op haar site. De koepelorganisatie zetelt in Heidelberg en vertegenwoordigt Sinti en Roma en behartigt hun maatschappelijke en politieke belangen. In 1997 is het Documentatie- en Cultuurcentrum van de Duitse Sinti en Roma geopend, eveneens in Heidelberg. Dit instituut richt zich op onderzoek naar de geschiedenis van Sinti en Roma en geeft voorlichtingen en trainingen. Het centrum heeft in de loop van de jaren een uniek archief opgebouwd met familiefoto’s en persoonlijke getuigenissen van Sinti en Roma die de Holocaust hebben overleefd. 

In 2021 ontstond de landelijke vereniging (Bundesvereinigung) van Sinti en Roma, gezeteld in Berlijn, waarin verschillende organisaties en initiatieven zijn verenigd die opkomen voor gelijke behandeling en inclusie van Sinti en Roma en racistische stereotyperingen willen bestrijden. Het MIA, met vertegenwoordigingen in verschillende deelstaten, bestaat sinds 2022 en in 2024 hebben de bondsregering en de deelstaatregeringen een commissie opgericht: ständige Bund-Länder-Kommission gegen Antiziganismus und für das Leben der Sinti und Roma. De commissie, gevestigd in Berlijn, moet voor meer maatschappelijke bewustwording zorgen en gaat aanbevelingen doen over preventie en herdenken. Daarnaast onderzoekt de commissie hoe Sinti en Roma zichtbaarder kunnen worden gemaakt in de samenleving.