Dromen van toen
Fragment uit 'Het andere Duitsland' van Jeroen Kuiper

Zeventien was ze, toen Vera Lengsfeld verliefd werd op “de knapste jongen van heel Oost-Berlijn.” Toen ze besloot dat het socialisme niets voor haar was. Het was de liefde die Lengsfeld in 1969 van het socialisme afbracht.

De tentakels van de geheime dienst de Stasi reikten ver in de DDR, maar waarschijnlijk had ze slechts op weinig mensen zoveel invloed als op Vera Lengsfeld. Haar relatie met haar droomprins had ze om politieke redenen moeten afbreken, waarna ze trouwde met Knud Wollenberger. In 1991, kort na de val van de Muur, ontdekte Lengsfeld dat het onmogelijke mogelijk was in de DDR. Haar man, partner en geestverwant in de Oost-Berlijnse oppositiebeweging, bleek jarenlang spion te zijn geweest voor de Stasi.    

In de Stasi-archieven vond Lengsfeld stapels materiaal over zichzelf terug. Er was nogal wat te vertellen over haar, want zij was een van de centrale figuren in de Oost-Berlijnse vredes- en milieubeweging. IM (Inoffizieller Mitarbeiter) Donald, zoals de schuilnaam van haar man luidde, had alles doorgegeven. "Wat er toen door mij heen ging, wens ik mijn ergste vijanden niet toe”, zei Lengsfeld destijds. Haar man had maar één verklaring voor zijn spionage: “Ik moest dit doen. Voor mij was de DDR het juiste antwoord op Auschwitz.” In 1992 ging het echtpaar uit elkaar.

'Wij zorgden voor de val van de Muur'

Inmiddels is het 2009 en zit Lengsfeld in een café in de Oost-Berlijnse wijk Pankow. Dit is haar biotoop, dit is waar ze de mensenrechtenbeweging in de DDR opbouwde. Lengsfeld, blond, kortgeknipt haar, bruine wollen jurk, is een goed verteller.

Van 1990 tot 2005 was ze lid van de Duitse Bondsdag, eerst voor de Groenen, sinds 1996 voor de CDU. Ze schrijft op dit moment een boek over de revolutie van 1989, die volgens haar door velen wordt onderschat. “Veel mensen denken dat de mensen in de DDR niet in politieke veranderingen geïnteresseerd waren, alsof het hen alleen om een materieel beter leven ging. Dat is onzin. De oppositionele beweging ontstond al in het begin van de jaren tachtig. Wij waren er al vóór Gorbatsjov! De Sovjetleider wilde weliswaar hervormingen, maar hij was eigenlijk van plan om het communisme te redden. Wij hebben ervoor gezorgd dat de Muur is verdwenen!"   

Terug naar 1969. Lengsfeld, de zeventienjarige dochter van een Stasi-officier, is een kind van de jonge DDR. "Mijn ouders behoorden tot de wederopbouwgeneratie. Ze geloofden oprecht in ons land." Lengsfeld leert de zoon van de Joegoslavische handelsattaché in Oost-Berlijn kennen. "Hij was de knapste jongen van de stad. Bovendien droeg hij Westerse kleding. Destijds viel hij daarmee in Oost-Berlijn op als een papagaai tussen een miljoen grijze mussen."

"Ik wist niet dat in partijkringen Joegoslavië toen al gold als een besmet, kapitalistisch land. Op een avond, toen ik toevallig mijn identiteitsbewijs niet bij me had, werden we door de politie opgepakt", vervolgt Lengsfeld. "Mijn vader kreeg te horen dat als ik nog één keer dergelijke contacten had, hij zijn Stasi-loopbaan wel kon vergeten. Hij heeft me verder contact met die jongen verboden. Daarmee stond de staat tussen mij en mijn vriend. Vanaf dat moment was ik voor het socialisme verloren.”

Toch werd Lengsfeld enkele jaren later toch lid van de SED. “Ik was inmiddels samen met mijn latere echtgenoot Knud Wollenberger. Hij zei dat áls ik iets in dit land wilde veranderen, dat alleen binnen de partij zou kunnen.”

Verzwakken van de DDR-dictatuur

Lengsfeld is altijd iemand met een uitgesproken mening geweest. Uiteindelijk leidde dat ertoe dat ze in 1983 uit de partij werd gezet. “Ik verzette me tegen de stationering van Sovjet-kernwapens in de DDR. Ook publiceerden we gegevens over de toestand van het milieu in de DDR, wat verboden was. Met onze activiteiten probeerden we het land van binnenuit te veranderen, de dictatuur te verzwakken. Volgens mij is dat behoorlijk goed gelukt. Nadat ze uit de partij was gezet, volgde een beroepsverbod. “Omdat ik geen loon meer kreeg, ben ik als imker gaan werken. Ik werkte vijf maanden per jaar en verdiende twee keer zoveel als daarvóór als academicus. Economisch gezien was het de beste tijd voor mij in de DDR.”

De jaren tachtig waren een spannende tijd, aldus Lengsfeld. “We wilden de DDR democratiseren. We waren niet zozeer met politiek bezig, we waren een groep mensen met een alternatieve visie op de samenleving. We deden aan cultuur, we feestten, we gingen samen picknicken. Natuurlijk werden we door de Stasi in de gaten gehouden, maar het mooie overwoog."    

De schaduwzijde van het dissidentenbestaan kwam pas later. In februari 1988 werd Lengsfeld tijdens een demonstratie samen met honderden andere dissidenten opgepakt. In meer dan dertig Oost-Duitse steden gingen mensen de straat op. De buitenlandse pers schreef verontwaardigd over de arrestaties. Daarop besloot DDR-leider Erich Honecker om de kopstukken van de oppositiebewegingen het land uit te zetten.

Het land uitgezet

Nadat Lengsfeld een maand in de Stasi-gevangenis in Berlin-Hohenschönhausen had gezeten, kreeg ze de kans om naar Engeland te vertrekken. “Behalve mijn paspoort, mijn twee jongste zoontjes en de kleding die ik aanhad, had ik niets bij me. De Stasi gaf me een zakje boterhammen mee, en dat was het.”

Ze kwam in Cambridge terecht, waar ze theologie en filosofie studeerde. Daar hoorde ze hoe haar zestienjarige zoon Philip, die in Oost-Berlijn was achtergebleven, door de Stasi lastig werd gevallen en uiteindelijk van school werd gestuurd.

Op 9 november 1989, de dag van de val van de Muur, keerde Lengsfeld terug naar Berlijn. Haar vrienden haalden haar over om mee te helpen met de opbouw van een nieuwe DDR. “De Groenen waren de eersten die aanklopten. Ik heb voor hen in het eerste en laatste democratisch gekozen parlement van de DDR gezeten.”

Al snel werd duidelijk dat de Oost-Duitse mensenrechtenactivisten onderling verdeeld waren. “Er ontstonden zes of zeven verschillende Oost-Duitse politieke partijen. Al in de DDR waren we een heterogene groep. Toch hadden we invloed. We waren met zo`n drieduizend mensenrechtenactivisten in de DDR. Van hen waren er op een bepaald moment tien lid van de Bondsdag. Dat is verhoudingsgewijs heel veel.`

Hereniging

Nadat de DDR in 1990 ophield te bestaan, kwam Lengsfeld voor de Groenen in de Bondsdag. “Voor mij was het al heel snel duidelijk het volk dat de vereniging wilde. In het begin geloofde ik niet dat het tot een eenheid zou komen, omdat er honderdduizenden zwaar bewapende Sovjetsoldaten in de DDR waren gelegerd. Ik dacht dat we met grote stappen richting een democratische DDR gingen. Maar toen eenmaal duidelijk werd dat het volk één Duitsland wilde, moesten we daar het beste van maken."    

In 1996 maakte Lengsfeld een grote politieke ommezwaai. Ze stapte over naar de CDU, omdat de Groenen in haar ogen een te vriendelijke koers ten opzichte van de voormalige communisten voerde. “Die Linke is voor mij nog altijd de SED, de Oost-Duitse communistische partij, met een andere naam”, zegt Lengsfeld. "Ongeveer 80 procent van de leden van Die Linke was lid van de communistische partij. Hun programma is nog altijd op de ideeën van de SED geënt. Hun voorzitter Lothar Bisky wil een ander politiek systeem. Wat voor systeem kan dat nu zijn?”

Jeroen Kuiper: 'Het andere Duitsland - de voormalige DDR twintig jaar na de val van de Muur'

Nieuw Amsterdam Uitgevers, 208 pagina's, 17,95 euro.

Bestellen kan via de website van Nieuw Amsterdam.