Amsterdam German Studies

Peuple(s) en colère: Populismus und Streitkultur in Deutschland und Frankreich
uitgegeven door Nicole Colin en Catherine Teissier

Die populärsten und dauerhaftesten stereotypen Darstellungen in den deutsch-französischen Beziehungen lassen sich sicherlich im Feld des Protestes und Widerstandes finden: der ewig unzufriedene, rebellische Franzose auf der einen und der untertänige, politisch duckmäuserische Deutsche auf der anderen Seite. Indes: Die Protestkulturen in Deutschland und Frankreich unterscheiden sich zwar aus historischen, kulturellen und politischen Gründen in vielerlei Hinsicht, doch existiert in beiden Ländern eine große Anzahl an ähnlichen und vergleichbaren Phänomenen des Aufbegehrens und der Rebellion. Die Beiträge des vorliegenden, interdisziplinär angelegten Bandes analysieren die Ursachen und Genese sowie die Wahrnehmung und Darstellung unterschiedlicher Protestbewegungen in Frankreich und Deutschland sowie im europäischen Kontext.

C’est certainement autour des idées de résistance et de protestation qu’on trouve les stéréotypes les plus populaires et les plus durables dans les relations franco-allemandes : le Français éternellement mécontent et rebelle d‘un côté et l‘Allemand obéissant, soumis à l’autorité politique de l‘autre. Et pourtant : s‘il est vrai que, pour des raisons historiques, culturelles et politiques, les cultures de la contestation en France et en Allemagne se distinguent à bien des égards, il n‘en reste pas moins qu‘il existe dans les deux pays un grand nombre de phénomènes de révolte et de rebellion similaires et comparables. Les contributions de la présente publication analysent de manière interdisciplinaire les causes et la genèse ainsi que la perception et la représentation de différents mouvements de protestation en France et en Allemagne ainsi que dans le contexte européen.

Sozialer Rückzug als Lebensphase und Experiment - Die Darstellung eines sozialpsychologischen Phänomens in der deutschsprachigen Erzählliteratur seit 1900
van Roswitha Dickens

Aus welchen Gründen ziehen sich Menschen aus dem gesellschaftlichen Leben zurück? Welche Vorteile bietet ihnen ein Leben in sozialer Isolation? Auch wenn Soziologie und Psychologie Erklärungen für das Phänomen des sozialen Rückzugs liefern, bleibt letztlich unklar, wie sich der gesamte Prozess gestaltet. Literarische Texte aus dem 20. und 21. Jahrhundert können dem Leser einen Einblick in die Ursachen, Gestaltungsweisen und Folgen sozialer Isolation ermöglichen. Im vorliegenden Band werden anhand von 25 ausgewählten deutschsprachigen Erzähltexten sechs verschiedene Ursachenkomplexe exemplarisch herausgearbeitet: Neurasthenie und Lebensreformbewegung (Heinrich und Thomas Mann, Hermann Hesse, Juli Zeh, Norbert Niemann), Kriegsheimkehr (Friedrich Griese, Ernst Wiechert, Arno Geiger), Finanzkrise und Arbeitsverlust (Karl Heinrich Waggerl, Gerhard Roth, Jakob Hein, Doris Knecht), politische Unterdrückung (Monika Maron, Christoph Hein, Uwe Tellkamp), Trauer und Verlust (Patrick Süskind, Uwe Timm, Lutz Seiler) sowie Adoleszenz- und Generationenkonflikt (Ulrich Plenzdorf, Kevin Kühn). Bei markanten einschlägigen Texten von Thomas Bernhard, Wolfgang Hildesheimer und Peter Stamm bleiben die Ursachen letztlich im Dunkeln. Insgesamt wird in der Studie der soziale Rückzug einerseits auf narrativer Ebene als eine Phase im Leben der Protagonisten aufgearbeitet, andererseits wird darüber hinausgehend seine Funktion als Gedankenexperiment sowohl seitens des Autors als auch des Lesers akzentuiert.

Germanistik – eine interkulturelle Wissenschaft?
uitgegeven door Nicole Colin, Rolf Parr, Catherine Teissier en Joachim Umlauf

“Bevindt het vak Duitse taal en cultuur zich in een crisis?” Ook wanneer dit voor velen geen nieuwe vraag is, is het belangrijk deze van tijd tot tijd te stellen om te toetsen of de ‘diagnose’ nog juist is of niet. Dit geldt niet alleen voor de Germanistiek in Duitstalige gebieden, maar ook voor de “Auslandsgermanistik”. Terwijl in Duitsland de focus van de discussie op de discrepantie tussen het zelfbeeld van het vak en zijn publieke perceptie ligt, loopt de Germanistiek in het buitenland tegen andere problemen aan. Al bijna een kwart eeuw worden beoefenaren geconfronteerd met een dramatische daling van het aantal studenten. Dit ondanks nieuwe uitdagingen. De Germanistiek speelt een belangrijke rol bij het interculturele vaardigheden in een globaliserende wereld. Ook houdt het zich bezig met vragen over cultural transfer. Deze bundel gaat over de huidige uitdagingen en perspectieven van Germanistiek als interculturele wetenschap, over cultural transfer in de Duitstalige en internationale context.

Aufzeichnungen über den Feind - Armando, Deutschland und der niederländische Erinnerungsdiskurs
van Britta Bendieck

De in 2018 overleden kunstenaar Armando was schilder, beeldhouwer, schrijver, film- en theatermaker, dichter, journalist – en een belangrijke intermediair tussen Nederland en Duitsland. In een periode waarin de meeste Nederlanders de Tweede Wereldoorlog het liefst wilden vergeten, was hij een van de eersten die contact zochten met de ‘ergste vijand’. Aan de hand van drie prozateksten van Armando analyseert Bendieck in haar onderzoek met welke artistieke strategieën het de kunstenaar is gelukt om een bijdrage te leveren aan de reflectie op het Nederlandse zelfbeeld en het beeld van de “ander”. Door middel van getuigenissen van vrijwillige Nederlandse SS’ers en de Duitsers – dat wil zeggen: door de directe confrontatie met de ander, met de Feind – bewerkstelligt hij onbehagen bij de lezer, die moet nadenken over zichzelf en over zijn stilzwijgend aanvaarde herinnerings- en waarnemingspatronen. Voor deze achtergrond laat dit onderzoek zien hoe kunst een indirecte Mittlerfunktion kan aannemen – en de kunstenaar tegen wil en dank tot intermediair kan avanceren.

U kunt het boek in onze webshop bestellen. 

Text – Körper – Textkörper
uitgegeven door Carla Dauven-van Knippenberg, Christian Moser, Rolf Parr en Martina Wagner-Egelhaaf

Texte und Körper stehen in einer mehrfachen, nicht nur metaphorischen Beziehung: Literarische Texte bilden vielfach menschliche, tierische, pflanzliche und dingliche Körper ab, und sie tun es mittels der Sprache, die im literarischen Medium zu Schrift wird. Der vorliegende Band geht der Frage nach, wie mittels Sprache und Schrift Körperlichkeit repräsentiert bzw. geschaffen wird. Dabei tritt nicht zuletzt der ›Körper‹ der Schrift, d.h. die konkrete Materialität der Buchstaben und des Buches als Medium einer literarischen Körperpoetik in den Fokus. Das Spektrum der Beiträge, die das Phänomen ›verkörperte Texte‹ auf unterschiedliche Weise in den Blick nehmen, umfasst literatur-, sprach-, medien- und tanzwissenschaftliche sowie psychoanalytische Perspektiven.

Annäherung durch Konflikt: Mittler und Vermittlung
uitgegeven door Nicole Colin, Patrick Farges en Fritz Taubert

Het concept van de ‘Mittler’ (bemiddelaar) staat in het middelpunt van de belangstelling ​​bij ‘transferonderzoek’, onderzoek naar culturele overdracht tussen landen. Mensen uit het maatschappelijke middenveld hebben in de periode na de Tweede Wereldoorlog bijgedragen aan transculturele uitwisseling en daarmee aan de Europese integratie. In een modern ‘verzoeningsverhaal’ worden zij tot ‘helden’ bestempeld. Conflicten en misverstanden, die ook onderdeel zijn van culturele overdracht, hebben vanuit dit perspectief nauwelijks aandacht gehad. Dit heeft geleid tot het eenzijdige beeld dat interculturele relaties gebaseerd zijn op harmonie. Op basis van deze observaties onderzochten auteurs van deze bundel het concept van de culturele bemiddelaar vanuit een literair, historisch, taalkundig en ideologisch perspectief. Er is zowel aandacht voor concrete manifestaties als voor theoretisch-methodologische reflectie. Om het eendimensionale idee van een culturele overdracht gebaseerd op ‘begrip’ en ‘sympathie’ tegen te gaan, wordt ook rekening gehouden met de conflictbeladen aspecten van culturele overdracht, in het bijzonder met negatieve en asymmetrische uitwisselingsrelaties, misverstanden en crises in de moeilijke tijden van de 20e eeuw.

Mehrsprachigkeit und Elitenbildung im europäischen Hochschulraum
uitgegeven door Nicole Colin en Joachim Umlauf

Er heerst een dilemma: enerzijds moet meertaligheid en de diversiteit van taal bevorderd en beschermd worden, anderzijds wordt door het overwicht van het Engels als Lingua Franca met de variëteit op het gebied van taal en intellectualiteit in Europa met blijvende gevolgen bedreigd. Uitgaande van de steeds terugkerende constatering van de daling van het belang van Duits als wetenschappelijke taal wordt dit onderwerp vanuit een transnationaal perspectief voor het voetlicht gebracht: In hoeverre leidt de uniformiteit van de wetenschappelijke spreekbuis tot een algemene versmalling van de horizon van de kennis? Welke consequenties brengt de oprichting van een eenheidstaal voor de culturele rijkdom van Europa met zich mee? En hoe kan de benadeling van wetenschappers, die Engels niet als moedertaal hebben, met internationale concurrentie worden tegengegaan?

Deze en dit soortgelijke vragen zijn de kern van de bijdragen in deze uitgave. Waarbij in het bijzonder ook de doelstellingen voor een toekomstig taalbeleid bediscussieerd worden: Welke mogelijkheden bestaan om in het Europese school- en universiteitssysteem de tot dusver gepraktiseerde meertaligheid van de wetenschap - een van de goede kenmerken van de Europese intellectuele geschiedenis - te bevorderen en weer terug te brengen naar het publieke bewustzijn waardoor het belang van de diversiteit van taal groter wordt.

Texturen des Barbarischen - Exemplarische Studien zu einem Grenzbegriff der Kultur
uitgegeven door Carla Dauven- van Knippenberg, Christian Moser en Daniel Wendt met medewerking van Christina Lammer

Beschouwt men cultuur (in aansluiting aan het writing culture-debat) als tekst, dan is het concept van het barbaarse een van de problematische knooppunten in dit weefsel. Het gebruik van het ’barbaarse’ is divers: van fictie tot non-fictie, van beeldende kunst, muziek of film tot lichamelijke vormen van expressie als dans en theater of virtuele scenario’s zoals computerspellen. Een constante die zich in alle teksten doorzet is zijn plaatsing in een asymmetrische oppositie van begrippen: het ‘barbaarse’ staat vaak pejoratief en in confrontatie tegenover de ‘beschaving’. Alternatief wordt het barbaarse in een drievoudige constellatie gezien, waar het functie van overgangsfase tussen ‘wildheid’ en ‘beschaving’ vervult. In elk geval doet het dienst als grensbegrip: een sociale groep maakt er gebruik van om de ander uit te sluiten, om zich tegenover vermeend minderwaardige situatie af te bakenen en daarmee de eigene groep een culturele superioriteit toe te schrijven. Met het trekken van een grens wordt vaak het barbaarse geweld hernieuwt dat men eigenlijk de ander toedicht. Bij de poging de voorstelling van het ‘barbaarse’ te doorgronden, komen talrijke vragen op: zijn er bepaalde, steeds terugkerende attributen die men het ‘barbaarse’ toebedeelt? Welke rol speelt het normatieve, eurocentrische cultuurbegrip hierbij? De uiteenzettingen in deze bundel doen een poging de vertakkingen van de geschiedenis van het begrip van het ‘barbaarse’ en zijn literaire ensceneringen te benaderen.

Grenzfälle - Transfer und Konflikt zwischen Deutschland, Belgien und den Niederlanden im 20. Jahrhundert
uitgegeven door Krijn Thijs en Rüdiger Haude

Hoe bestudeer je in de 21e eeuw de hedendaagse geschiedenis tussen Duitsland en Nederland? Welk gewicht geef je aan motieven van coöperatie en confrontatie, van herinnering en verdringing? Hoe breng je vandaag te dag het dagelijks leven, geweld en begrip in de zoals bekend ‘extreme’ 20e eeuw samen in een perspectief? En doet de klassieke, binationale blik wel recht aan de complexiteit van de vervlochten Europese geschiedenis? In veertien bijdrages brengt de “werkgroep Duits-Nederlandse geschiedenis” een dwarsdoorsnede van de haar vertegenwoordigende projecten uit. Op twee manieren gaat het in deze samenstelling om “Grenzfälle”: een grote sensitiviteit voor transnationale ruimtelijke betrekkingen wordt gecombineerd met een sterke interesse voor de door conflicten gekenmerkte extreme situaties in de bilaterale structuren.

Das nennen Sie Arbeit? - Der Produktivitätsdiskurs und seine Ausschlüsse
uitgegeven door Nicole Colin en Franziska Schößler

De beslissing over welke activiteiten door de samenleving als productief worden beschouwd, wordt telkens opnieuw onderhandeld en bezit een hoge politiek-sociale lading. Want door het trekken van een grens tussen productiviteit en niet-productiviteit, die onvermijdelijk aan waardeoordelen en levensbeschouwelijke standpunten verbonden is, sluit de maatschappij in en uit en wordt sociale discriminatie gelegitimeerd. Deze interdisciplinaire verzamelbundel (literatuur-, geschied-, en cultuurwetenschappen zijn vertegenwoordigd, evenals arbeidssociologie en pedagogie) onderzoekt de semantisering van joodse, vrouwelijke, kunstzinnige en intellectuele arbeid, van activiteiten dus die vanwege uiteenlopende redenen als minder productief golden in de context van de burgerlijke moderne samenleving. Vooral gaat het om de vragen welke activiteiten als uitbuiting, verrijking of parasitisme golden, aan welke groepen deze vormen van arbeid werden toegeschreven en welke argumentatieve continuïteiten er zijn te herkennen.